محمدحسن طالبیان - دانشیار گروه مرمت بناها و بافتهای تاریخی، دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا،دانشگاه تهران،تهران، ایران.
مهرداد ملکزاده - استادیار پژوهشکده باستانشناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
علیرضا طاهری - دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری، گروه مرمت بناها و بافتهای تاریخی دانشکده معماری، دانشکدگان هنرهای زیبا،دانشگاه تهران، ایران.

مادها به عنوان اولین حکومت یکپارچه و مرکزی ایران شناخته می­شوند. معماری این حکومت به واسطه کاوش­های محدود و تاریخ­گذاری­های مبهم، دچار ابهاماتی است. بخش عمده معماری ماد را تالارهای ستوندار، مجموعه انبارها و فضاهای نیایشگاهی تشکیل می­دهند. فضاهای نیایشگاهی به واسطه اطلاعات ناکافی از آیین مادها به­عنوان پر ابهام­ترین بخش معماری ماد شناخته می­شوند. نیایشگاه مرکزی نوشیجان مهم ترین فضای نیایشگاهی ماد است که در جریان کاوش­های آن مشخص شد که این نیایشگاه بدون کوچک­ترین آسیبی مهر و موم شده است. با کاوش­های بیشتر در قلمرو حکومتی ماد، محوطه­های دیگری با شرایط یکسان با نوشیجان آشکار شدند که گمان می رود سرنوشت یکسانی با این نیایشگاه داشتند. در این پژوهش با روش توصیفی­_تحلیلی و مطالعه موردی و با هدف خوانش معماری از کانسپت طراحی و کارکرد فضاهای نیایشگاهی ماد، سنجشی معمارانه بین نیایشگاه مرکزی نوشیجان تپه، نیایشگاه زاربلاغ و تپه ازبکی صورت گرفته است، این سنجش در انتها دستیابی به یک الگوی مفهومی دو بخشی در طراحی این نیایشگاه­ها را میسر می­سازد. در بخش نتیجه­گیری، همانندی­های این نیایشگاه­ها در زمینه کانسپت و ساختار معماری، بستر محیطی و مصالح ساختمانی ذکر خواهد شد. در نهایت به شباهت­های ساختاری و عملکردی بناهای مذکور با نیایشگاه غربی نوشیجان تپه، بنای سنگی واسون کهک، نیایشگاه تخچرآباد بیرجند و نیایشگاه حاجی­خان فامنین نیز اشاره­ای خواهد شد.

معماری ماد, فضای نیایشگاهی, نوشیجان تپه, زاربلاغ, تپه ازبکی, کانسپت معماری