سیدسپهر قاضی نوری - دانشگاه بوعلی سینا

یکی از زمینه های اصلی اشتغال مهندسین صنایع به ویژه در چند سال اخیر ، همکاری در اجرا و پیاده سازی استانداردهای کیفیت ( عمدتاً از خانواده ( ISO و به تبع آن سایر استانداردهای مشابه در زمینه های محیط زیست و ایمنی و … می باشد . دلیل حضور موفق مهندسی صنایع در این عرصه چیسـت و چـرا با وجودی که فارغ التحصیلان برخی دیگر از رشته ها نظیر آمار نزدیکی بیشتری با بحث کنترل کیفیت دارند اما شـرکتها تـرجیح مـی دهنـد از مهندسـین صنایع برای این منظور استفاده کنند ؟ شاید پاسخ اصلی این سؤال آشنایی مهندسین صنایع با بحث سیستم و نگرش سیستمی باشد ، اما دلیل دیگری که کمتر به آن توجه می شود توانایی مهندسین صنایع در اقتصادی کردن فعالیتها و بویژه استانداردهای مزبور است . استانداردهای زیست محیطی اگر به دقت برنامه ریزی و پیاده سازی شوند نه تنها باعث ایجاد هزینه هـای اضـافی و دردسـرهای جدیـد بـرای مـدیریت و کارکنان نیستند بلکه می توانند صرفه جوییهای بزرگی نیز برای صنعت ایجاد نمایند و این وظیفه مهندسین صـنایع اسـت کـه در ایـن زمینـه بـه نحـوی برنامه ریزی و عمل نمایند که مزایای اقتصادی مورد نظر برای صنعت حاصل شود . شاید بتوان رویکرد تولید تمیز ( کـه گاهـاً تولیـد تمیزتـر نیـز خوانـده می شود ) را نقطه ای دانست که مهندسین صنایع می توانند با اتکاء بر آن، علاوه بر حل مسائل زیست محیطی صنایع، صرفه جویی در مصرف منابع و بـالا رفتن نرخ برگشت سرمایه را نیز برای صنعت به ارمغان آورند . تولید تمیز « clean production » نگرشی است برای حل همزمان چندمشکل اساسی جوامع صنعتی شامل : آلـودگی محـیط زیسـت بـه علـت وجـود ضایعات، مصرف بی رویه و احتمال کمبود آن مواد و انرژی و بالاخره هزینه های تحمیل ش ده ناشی از اتلاف بخشی از مواد و انرژی مصرفی و فعالیتهای دفع آنهاکه به کاهش قدرت رقابتی می انجامد . در این مقاله ضمن آشنایی با مفهوم تولید تمیز و مزایای بالقوه آن، به نقش و جایگاه ضروری مهندسی صنایع در برنامه ریزی و پیاده سازی آن پرداختـه و لزوم تحرک مهندسین صنایع کشور در ترویج این مفهوم را مطرح می نماییم .

تولید تمیز، ضایعات صنعتی، حفظ محیط زیست