مریم مروتی - گروه علوم و مهندسی محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران
ناصر کمالیان - گروه علوم و مهندسی محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران
سعید محمدی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

مقدمه: نابودی زیستگاه یکی از اصلی­ ترین عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی و گونه ­ها محسوب می­ شود. تجزیه زیستگاه و محدود شدن جمعیت­ های محلی به زیستگاه ­های کوچک موجب افزایش درون­ آمیزی، کاهش تنوع ژنتیکی، افزایش حوادث دموگرافیک و در نتیجه افزایش ریسک انقراض است. آهوی ایرانی (Gazella subgutturosa) با وضعیت حفاظتی آسیب­ پذیر (Vu) در فهرست سرخ IUCN از گونه­ های شاخص زیستگاه ­های دشتی ایران است که در بیشتر مناطق کشور پراکنش دارد. اما بنا بر عللی مانند شکار بی­رویه و تغییر کاربری زیستگاه ­ها جمعیت آن کاهش شدیدی یافته و نیازمند حفاظت قوی­تری در شبکه مناطق حفاظت شده ایران می­ باشد در این پژوهش با استفاده از مدل­ بیشینه بی­نظمی توزیع گونه­ای آهوی ایرانی در منطقه حفاظت­ شده کالمند- بهادران یزد مورد بررسی قرار گرفته است.مواد و روش ­ها: اطلاعات حضور آهو در منطقه از طریق پایش میدانی و مشاهدات مستقیم، آثار و نمایه ­های به جا مانده نظیر سرگین، ردپا و محل استراحت در خصوص گونه در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران طی چهار فصل در سال ۱۴۰۱ تعیین و با دستگاه موقعیت یاب جهانی ثبت شد. در این مطالعه از متغیرهای شیب، جهت، ارتفاع، فاصله از منابع آب، فاصله از جاده، فاصله از روستا، فاصله از آبشخور و پوشش گیاهی جهت مدل سازی مطلوبیت زیستگاه استفاده شد. مدل­سازی با استفاده از مدل مدل بیشینه بی­نظمی در نرم ­افزار مکسنت (MaxEnt) انجام شد و در نهایت، نقشه توزیع گونه بدست آمد. برای بررسی پراکنش آهو در منطقه در مجموع از ۴۱ نقطه حضور گونه استفاده شد.نتایج: نتایج حاصل از مدل بیشینه آنتروپی برای تعیین پتانسیل­ های زیستگاهی آهو در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران حاکی از بیشترین پتانسیل توزیع در مناطق مرکزی و شمال غربی منطقه است. همچنین نتایج نشان داد که مدل توانایی بالایی در پیش­بینی حضور آهو در منطقه مورد مطالعه داشته و در تمام حد آستانه ­ها دارای اختلاف معنی­داری با مدل تصادفی است (AUC=۰.۸۱۲; P<۰.۰۰۰۱). نتایج حاصل از حساسیت ­سنجی با استفاده از روش جک نایف، نشان داد متغیرهای ارتفاع، فاصله از منابع آبی و جهت جغرافیایی برای آهو در منطقه از اولویت بالاتری برخوردار هستند.بحث: با توجه به خشکسالی­ های متوالی، تعداد زاد و ولد گونه آهو در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران کاهش پیدا کرده است. یکی دیگر از عوامل کاهش جمعیت آهو در منطقه، تصادفات جاده­ای است که دلیل آن عبور جاده ترانزیت و جاده ­های روستایی در منطقه می­ باشد. وجود سگ­ های ولگرد در حاشیه روستاها، شکارچیان متخلف، طعمه شدن توسط جانوران گوشتخوار از جمله سگ سانان و گربه­ سانان و پرندگان شکاری مانند گرگ، کاراکال و عقاب از دیگر عوامل کاهش جمعیت آهو در منطقه مورد مطالعه می ­باشد، ولی از آن جایی که منطقه کالمند بهادران یک زیستگاه مناسب برای این گونه بوده و جمعیت نسبتا بالایی از آهوی ایرانی را دارا می ­باشد. در مجموع می ­توان با در نظر گرفتن نواحی مورد استفاده توسط آهوها و نواحی که در مدل مناسب تشخیص داده شده ­اند، به این نتیجه رسید که وسعت بالفعل زیستگاه مطلوب برای گونه در منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران بیش از آن مقداری است که در حال حاضر مورد استفاده قرار می­ گیرد. مدیریت و برنامه­ریزی مطلوب این نواحی، می تواند جمعیت بیشتری از تعداد آهو را که تا امروز در این منطقه وجود داشته است را حفاظت نماید و سطح زیستگاه مطلوب را در منطقه بهبود بخشید. از نتایج این مطالعه می­توان در اجرای اقدامات حفاظتی و مدیریتی جهت افزایش زیستگاه­ های مطلوب در سطح استان یزد نیز استفاده نمود.

آهوی ایرانی, توزیع, مدل مکسنت, مطلوبیت زیستگاه