محمدرضا ویسی - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه برنامه ریزی و طراحی شهری و منطقه ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
پوریا پیرمرادی - گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
دلارام گرشاسبی - گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

پیشینه و هدف: در دهه های اخیر با گسترش روزافزون شهرها، افزایش جمعیت و توسعه حمل ونقل شهری، موضوع توسعه پایدار محیط­ زیستی به یکی از مباحث بسیار مهم در علوم مختلف بدل گشته است. توسعه پایدار محیط ­زیستی به عنوان رویکردی موثر در مقابله با گرمایش زمین و تغییرات آب وهوایی مطرح است. از اصلی ترین علل گرمایش زمین و ناپایداری محیط ­زیستی، تولید بیش از حد گازهای گلخانه ای است. بیشترین حجم و تاثیر در بین گازهای گلخانه ای مربوط به کربن دی اکسید است. حمل ونقل شهری به عنوان بخش جداناپذیر و بسیار مهم از شهر و زندگی شهری به طور فزاینده ای در حال انتشار کربن دی اکسید است. تولید کربن دی اکسید اگر بیشتر از ظرفیت تحمل شهر باشد، پایداری محیط­ زیستی را در بلندمدت به خطر می اندازد. شاخص ردپای بوم شناختی به عنوان روشی یکپارچه برای محاسبه ظرفیت تحمل منطقه بر اساس تولید کربن و ارزیابی پایداری محیط­ زیستی در بسیاری از کشورهای جهان در سطوح مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. ردپای بوم شناختی به طورکلی معیاری برای محاسبه میزان زمین مورد نیاز برای جذب کربن تولیدشده توسط انسان است و پایداری یا عدم پایداری محیط­ زیستی محدوده تعیین شده را بر اساس حجم کربن تولید شده نشان می دهد. از این رو محاسبه ردپای بوم شناختی الگوهای مختلف حمل ونقل شهری امری ضروری است. از آن­ جایی که شهر بجنورد در سال های اخیر و پس از تبدیل شدن به مرکز استان افزایش چشمگیر جمعیت و گسترش ناگهانی را تجربه نموده است و حجم سفرهای درون شهری در این شهر چند برابر افزایش پیدا کرده است، این تحقیق به ارزیابی پایداری محیط­ زیستی الگوهای حمل ونقل درون شهری بجنورد با استفاده از شاخص ردپای بوم شناختی می­پردازد.مواد و روش ها: پژوهش کاربردی حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به ارزیابی پایداری محیط­زیستی حمل ونقل درون شهری بجنورد می پردازد. به این منظور داده های مورد نیاز از جمله تعداد سفرها و جابه جایی های روزانه و متوسط مسافت طی شده در هر سفر برای هر الگو سفر را با مراجعه به اسناد و گزارش ها و نیز مراجعه حضوری به ارگان های مربوطه گردآوری نموده و سرانه ردپای بوم شناختی حمل ونقل درون شهری بجنورد را محاسبه کرده است. در نهایت با استاندارد جهانی سرانه ردپای بوم شناختی حمل ونقل درون شهری مقایسه می نماید.نتایج: در پژوهش حاضر مشخص شد از پنج الگوی حمل ونقلی خودرو شخصی، تاکسی، اتوبوس، مینی بوس و موتورسیکلت، فقط دو الگو اتوبوس و مینی بوس از نظر محیط زیستی پایدار هستند و خودرو شخصی نیز ناپایدارترین الگو است که سرانه ردپای بوم شناختی آن ۹ برابر سرانه استاندارد جهانی است. این پژوهش نشان می دهد که به طورکلی سیستم حمل ونقل شهر بجنورد از نظر زیست محیطی ناپایدار است زیرا حجم دی اکسید کربن تولیدشده توسط این سیستم بسیار بیشتر از ظرفیت جذب کربن دی اکسید توسط زمین های شهر است.بحث: با توجه به افزایش تمایل به استفاده بیشتر از خودرو شخصی و روند مهاجرت به شهر در آینده این معضلات بیشتر از پیش خواهد شد و روند تاثیرات سوء اکولوژیکی بر شهر بجنورد سرعت می گیرند که این امر اقدامات فوری و برنامه ریزی دقیق را می طلبد.

توسعه پایدار, محیط زیست, حمل ونقل شهری, تولید کربن, گازهای گلخانه ای