مژگان دهقانی - دانشکده علوم دانشگاه ارومیه
حسین پیرخراطی - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم دانشگاه ارومیه
راضیه لک - استاد پژوهشکده علوم زمین
فرخ اسدزاده - گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ارومیه

دریاچه ارومیه با بیش از ۵۱ هزار کیلومتر مربع مساحت، یکی از ۶ حوضه آبریز اصلی ایران است. رودخانه های نازلوچای، شهرچای، بازاندوزچای، گدارچای، مهابادچای و سیمینه رود واقع در غرب و جنوب غرب دریاچه ارومیه از جمله مهمترین رودخانه های تامین کننده آب دریاچه هستند. هدف از مطالعه حاضر ارزیابی ریسک سلامتی فلزات سنگین شامل کادمیوم، سرب، نیکل، کبالت، ارسنیک و کروم در رسوبات سطحی بستر رودخانه های غرب و جنوب غرب دریاچه ارومیه می باشد که بدین منظور ۲۲ نمونه رسوب از عمق ۱۰-۰ سانتی متر به طور تصادفی برداشته شد و پس از تجزیه نمونه ها به روش ICP-OES، ریسک غیرسرطانزایی برای همه عناصر مورد مطالعه و ریسک سرطانزایی برای عناصر با سرطانزایی قطعی (کادمیوم، نیکل و کروم) محاسبه گردید. بر اساس نتایج، بیشترین غلظت نیکل، کبالت و کروم در رودخانه های باراندوزچای و گدارچای، بیشترین غلظت ارسنیک در دلتا و پایین دست رودخانه های نازلوچای و مهابادچای و بیشترین غلظت کادمیوم در دلتای نازلوچای و پایین دست سیمینه رود ثبت گردید که در موارد ذکر شده غلظت فلزات سنگین بسیار بیش از مقدار زمینه است. دوزهای میانگین روزانه فلزات سنگین مورد مطالعه برای کودکان و بزرگسالان بدین ترتیب اندازه گیری شد: کادمیوم< سرب < ارسنیک < کبالت < کروم< نیکل. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین ریسک غیر سرطانزایی برای کودکان به ترتیب مربوط به کبالت، کروم و نیکل بوده که ریسک غیر سرطانزایی کبالت (۵۱/۰) و کروم (۲۱۵/۰) به آستانه نزدیک است. ریسک کلی (HI) همه فلزات سنگین مورد مطالعه برای کودکان نیز در نزدیکی حد آستانه قرار دارد. ریسک کلی کروم و کبالت به ترتیب در ۵ و ۴ نمونه نزدیک به حد آستانه است و تنها در یک نمونه واقع در پایین دست باراندوزچای، ریسک کلی کبالت از مقدار آستانه فراتر رفته است. ریسک سرطانزایی کادمیوم و نیکل در نمونه های مورد مطالعه سلامت انسان را تهدید نمی کند درحالی که ریسک سرطانزایی کروم به حد آستانه نزدیک شده و به تبع آن ریسک سرطانزایی کل نیز در نزدیکی حد آستانه قرار دارد.

فلزات سنگین, رسوبات سطحی رودخانه, ریسک سلامتی, ریسک سرطانزایی, دریاچه ارومیه