ویانا میرزائی - کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران. نویسنده مسئول.
فاطمه کاتب - استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

با ورود اسلام به ایران، هنر کتاب­­آرائی حیاتی دوباره گرفت و اعجاز کلام قرآن و تقدس آن منجر به توجه و تاثیرپذیری و در نتیجه کوشش برای زیبا ساختن نسخ قرآنی شد. با تکیه بر این گزاره اصلی که آثار بر جای مانده نشان می­دهند در قرآن­های خطی، سرسوره و فاصله میان آیات نخستین مکان­هایی بودند که قابلیت تزئین یافتند؛ در پژوهش پیش رو به چرایی این پرسش بنیادی پاسخ داده می­شود که سیر تکاملی سرسوره­های قرآنی در نسخ خطی در سده­های اولیه اسلامی در ایران چه تغییرات بنیادینی داشته­اند و تحول آرایه­ها و رنگبندی آن چگونه بوده است؟ به ­این منظور و با هدف بررسی سیرتکاملی سرسوره­های قرآنی، به بررسی و تحلیل نقوش و رنگمایه­های موجود در آن­ها در نسخ خطی قرآنی در قرون اولیه اسلامی پرداخته شده است. این پژوهش کاربردی به­­روش توصیفی، تحلیلی و تجزیه و تحلیل داده­ها به شیوه استقرایی با تکیه بر منابع کتابخانه­ای و اینترنتی انجام شده­است. یافته­های این پژوهش نشان می­دهند که در سده­های نخستین اسلامی، تزئین ویژه­ای در نسخه­های قرآنی دیده نمی­شود ولی به­تدریج تا سده نهم هجری با افزودن آرایه­های تزئینی کتیبه، نشان و نقوش اسلیمی و ختائی و نیز تنوع در رنگ­بندی و خطوط، تذهیب های تجملی جایگزین تذهیب های ساده به­کار­رفته در قرآن­های سده های اولیه شده اند و همچنین بررسی ها نشان می دهند که نقوش و رنگ های به­کار­رفته در آرایه های قرآنی ابزار­های مناسبی برای شناسایی هنرهای قرآنی هستند.

کلیدواژه ها: کتاب­آرایی, تذهیب, سرسوره, قرون اولیه اسلامی