علی شیرخانی - استاد، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.
بهرام دلیر - استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران

قاعده لاضرر یکی از قواعد مهم در فقه مسلمین بوده و در تمامی ابواب فقهی کاربرد دارد. از آنجا که سیاست یکی از حوزه های مهم جوامع انسانی است و به تعبیر امام خمینی اسلام و فقهش، به تمامه سیاسی است، ارتباط این قاعد با سیاست، بسیار با ارزش و اساسی، تلقی می شود و می توان از ظرفیت این قاعده در حوزه سیاست و نظام بین الملل استفاده کرد. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که از ظرفیت قاعده مهم لاضرر، در عرصه سیاست به معنای عام آن، چگونه می توان بهره برد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که بنابر رویکر امام خمینی به این قاعده که آن را یک امر حکومتی می داند، این قاعده می تواند یاری گر فقیه در عرصه های گوناگون سیاسی- اجتماعی باشد. این قاعده می تواند در تمامی عرصه های فردی، اجتماعی، سیاسی (ملی و بین المللی)، مانع به فعلیت رسیدن برخی از احکام ثابت گردد. در این صورت باید این ضرر به تناسب حکم و موضوع، متعلق حکم مشخص گردد؛ اگر ضرر در عرصه فردی است، متعلق تشخیص آن نوع افراد جامعه است و اگر ضرر، سیاسی و حکومتی است، مرجع تشخیص آن حاکم اسلامی است؛ در نتیجه حاکم اسلامی، بر اساس مصلحت جامعه اسلامی، سعه و دامنه ضرر را تشخیص می دهد و بر اساس آن عمل می کند.

قاعده لاضرر, سیاست, فقه سیاسی, احکام حکومتی