علی کربلائی پازوکی - دانشیار، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
مهدی قانعی اردکان - دانشجوی دکتری، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران
عبد المطلب عبدالله - دانشیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

یکی از مباحث مهم در کلام سیاسی اسلام، مسئله مبانی مشروعیت سیاسی است. امامیه، اشاعره و معتزله سه فرقه مهم اسلامی هستند که در این مورد دارای نظریات سیاسی متفاوت و مخصوص به خود می باشند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی بین مبانی مشروعیت سیاسی امام، روش شناسی و ویژگی های حاکم از منظر امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته و درصدد بیان وجوه اشتراک و افتراق آنها است. به منظور تحقق این هدف، بعد از بیان روش شناسی هر یک از فرقه ها، در یک مقایسه تطبیقی، به بررسی مهم ترین مبانی آنها در حوزه مشروعیت سیاسی پرداخته شده و در ادامه، مهم ترین ویژگی هایی که در مشروعیت امام نقش اساسی دارد، تشریح گردید. یافته های پژوهش نشان داد که از جهت روش شناسی، امامیه از روش عقل و گاه نقل، معتزله از روش عقل و اشاعره از اعتدال بین افراط گرایی معتزله و تفریط اهل حدیث با گرایش به نقل، پیروی می کند. از جهت مبانی مشروعیت سیاسی، در مسئله توحید هر سه گرایش اشتراک دارند. در بحث حجیت قول و عمل، صحابه امامیه آن را مبنای مشروعیت نمی داند، معتزله قائل به تفصیل و اشاعره قائل به حجیت است. از جهت ویژگی های حاکم، هر سه گرایش قائل به شرایط عمومی هستند، امامیه قائل به عصمت، اعلمیت و افضلیت است، معتزله و اشاعره عصمت را شرط نمی دانند.

مشروعیت سیاسی, حاکم اسلامی, امامیه, اشاعره, معتزله, فرقه های اسلامی