پرویز کرمی - استادیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
فریبا نعمتی - دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی مرتع داری، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

سابقه و هدف رشد جمعیت و افزایش نیاز جهانی به غذا سبب شده است که بشر در دهه های اخیر برای تامین غذای مورد نیاز خود به دست کاری در طبیعت و تبدیل اراضی طبیعی به زراعی بخصوص زراعت دیم روی آورد. به دلایل مختلف هر ساله، بخش زیادی از این اراضی رها شده که این امر موجب تغییرات زیادی در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می شود. این تحقیق با هدف مقایسه مهم ترین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در دو کاربری مرتع و دیمزار رها شده همجوار در استان کردستان انجام گرفت. مواد و روش ها این تحقیق در استان کردستان انجام گرفت. برای نیل به هدف پژوهش، چهار منطقه کیلک، صلوات آباد، سراب قامیش و ماموخ در شهرستان سنندج انتخاب گردید. در هر منطقه دو کاربری مرتع و دیمزار رها شده همجوار انتخاب شد. در هر کاربری ۳ ترانسکت ۱۰۰ متری بصورت تصادفی - سیستماتیک مستقر گردید و نمونه خاک از عمق ۳۰-۰ سانتیمتری به صورت مرکب برداشت شد. بسته به شرایط منطقه و مساحت آن در کیلک ۲۰، صلوات آباد ۲۰، سراب قامیش ۱۴ و ماموخ ۸ نمونه مرکب برداشت که نیمی از آنها در مرتع و نصف دیگر در دیمزار رها شده بود. در آزمایشگاه، فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی خاک شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، پتاسیم قابل جذب، درصد کربن آلی خاک، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس، بافت خاک و جرم مخصوص ظاهری با استفاده از روش های معمول آزمایشگاهی اندازه گیری گردید. برای تحلیل داده ها از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و برای مقایسه میانگین ها از آزمون چند دامنه ای دانکن استفاده گردید. نتایج نتایج نشان داد درصد رس، سیلت، شن و جرم مخصوص ظاهری در مقایسه مراتع چهار منطقه با یکدیگر، مقایسه دیمزار رها شده چهار منطقه با یکدیگر و همچنین مقایسه مرتع با دیمزار رها شده در هر منطقه، اختلاف معنی داری نداشتند. مقایسه میانگین اسیدیته مرتع و دیمزار رها شده در هیچکدام از مناطق اختلاف معنی داری را نشان نداد. هدایت الکتریکی در مناطق کیلک، صلوات آباد و سراب قامیش در مرتع بیشتر از دیمزار بوده ولی فقط در کیلک از لحاظ آماری اختلاف معنی دار بوده است مقدار هدایت الکتریکی خاک مرتع ۱۴۳ و در دیمزار رها شده ۱۰۹ میکروموس برسانتی متر بوده است. در مقایسه مراتع و دیمزارهای رها شده از نظر مقدار عددی نیتروژن کل و کربن می توان استنباط نمود که در تمامی مناطق در مرتع بیشتر از دیمزار رها شده بوده بطوری که نیتروژن در مناطق کیلک، سراب قامیش و ماموخ به ترتیب با ۲۴، ۴۰ و ۸/۴۲ درصد بیشتر، از نظر آماری اختلافشان معنی دار بوده است و هم چنین تفاوت کربن در ماموخ از لحاظ آماری معنی دار بوده است (مرتع ۴۷/۱ و دیمزار ۷۴/۰ درصد). مقدار فسفر فقط در منطقه ماموخ بین مرتع با ۹۴ میلی گرم برگیلوگرم و دیمزار رها شده با ۲۳۴ میلی گرم برگیلوگرم دارای تفاوت معنی داری بود. پتاسیم خاک فقط در منطقه سراب قامیش به صورت معنی داری در دیمزار رها شده ۷/۲۴ درصد بیشتر از مرتع بوده است. نتیجه گیری نتایج این پژوهش بیانگر آن است که تغییر کاربری اراضی از مرتع به دیمزار و سپس رها شدن آنها در برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تغییر ایجاد خواهد کرد. بعد از گذشت حدود ۴۰ سال از رها شدن دیمزارها، در اکثر فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی مورد بررسی این تحقیق بهبود حاصل شده است. در این تحقیق بازه زمانی ۴۰ سال در نظر گرفته شده، از اینرو پیشنهاد می شود در تحقیقات آتی بازه های زمانی متفاوت تری در توالی ثانویه در نظر گرفته شود تا به طور دقیق تر مشخص شود خاک در چه بازه زمانی می تواند بهبود پیدا کند. همچنین در سایر مناطق اکولوژیک با شرایط متفاوت، تحقیقات مشابهی صورت گیرد تا اثر عوامل اقلیمی و توپوگرافی نیز به طور واضح تر مشخص شود.

تغییر کاربری اراضی, مرتع, دیمزار, کیفیت خاک, استان کردستان