محمدرضا منصوری دانشور - دانشجوی دکترای اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی، گروه جغرافیا و برنام

همسایگی استان خراسان رضوی با دو کشور افغانستان و ترکمنستان علاوه بر ایجاد تبعات فرهنگی و اقتصادی در شهرهای مرزی، آنها را با چالش های امنیتی به ویژه در بحث تقویت پدافند غیرعامل شهری مواجه ساخته است. از اساسی ترین عوامل مربوط به چالش های امنیتی در اینگونه از شهرهای مرزی، فقدان شناسایی کامل فاکتورهای جغرافیایی به ویژه مشخصات توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی در تدوین اصول و راهبردهای پدافند غیرعامل شهری می باشد. شناسایی توان ها و تنگناهای محیطی شامل کوه ها و تپه ها، تراس های آبرفتی، دره ها، آبکندها، ناودیس ها و تاقدیس ها، حفرات کارستی، دامنه هایپرشیب، گردنه ها و پرتگاه ها می تواند نقش مؤثرتری را نسبت به اصول طراحی و پدافند غیرعامل در این شهرها ایفا کند. مطمئناً در شرایط اضطراری، ارسال خدمات و کمک های اولیه و مدیریت بحران در این گونه مناطق بدون بررسی توان ها و تنگناهای توپوگرافیکی مشکلات مضاعف با اثرات امنیتی برای کشور به وجود خواهد آورد. بررسی توپوگرافیکی مناطق وشهرهای مرزی برای مدیریت و فرماندهی مرزبانی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. توجه به ویژگی های طبیعی و توپوگرافیکی در پیوست پدافند غیرعامل طرح ها و برنامه های شهری مرزی چیزی است که اگر مورد بی توجهی قرار گیرد علاوه بر اینکه یکی از توان های بالقوه در کاربری های امنیتی برای ایجاد مراکز حساس نظامی کشور مورد غفلت قرار می گیرد بلکه آسیب پذیری جوامع انسانی و بافت کالبدی این شهرها را نیز در طول زمان افزایش خواهد داد. شهر زاوین در شمال استان خراسان رضوی یکی از شهرهای نزدیک به مرز این استان تلقی می شود که دارای ویژگی های توپوگرافیکی خاصی است. این شهر در اصل متشکل از سه نقطه روستایی زو سفلی (زاوین پایین)، زو علیا (زاوین بالا) و محمدآباد زاوین می باشد که در سال 1384 به واسطه نوع نگاه امنیتی حاکم بر ایجاد شهرها در نوار مرزی و امکان تسهیل مدیریت بحران، به شهر واحد زاوین (شهرزو) تبدیل شد. اهداف اصلی تحقیق حاضر را می توان به شرح زیر خلاصه کرد: 1- بررسی توان های توپوگرافیک و ژئومورفولوژیک منطقه با رویکرد پدافند غیرعامل. 2- تحلیل چالش های امنیتی و مشکلات توپوگرافیکی محدوده مورد مطالعه. 3- ارائه راهبردهای مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل برای استفاده از توان های محیط طبیعی

شهرهای مرزی، پدافند غیرعامل، توان های توپوگرافیک، چالش های امنیتی، استان خراسان رضوی