آیدین پارساخو - نویسنده مسئول، دانشیار گروه جنگلداری، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
سید عطااله حسینی - استاد گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.

بررسی کارایی انواع تیمارهای حفاظتی در کنترل هدررفت عناصر غذایی خاک ترانشه های جاده های جنگلیچکیدهسابقه و هدف: در جنگل های کوهستانی شمال ایران، بدون یاری به طبیعت و دخالت متخصصین امکان تثبیت زودهنگام لکه-های رانشی که غالبا درآنجا هدر رفت خاک غنی جنگل در اثر آب شویی به وقوع می پیوندد، وجود ندارد. لذا در این شرایط اجرای به موقع فنون حفاظت خاک و شناسایی کارایی آنها به ویژه در محل ترانشه های پرشیب جاده های جنگلی ضرورت پیدا می کند. مواد و روش ها: در طول شبکه جاده های جنگلی طرح شصت کلاته استان گلستان، موقعیت مکانی ترانشه های خاکی رانشی اعم از خاکبرداری و خاکریزی با شیب ۶۰-۴۵ درجه به کمک GPS ثبت شد. سپس عملیات هیدرومالچینگ با خاک پوش مایع، نصب بالشتک ، تثبیت سلولی، تثبیت با زمین پارچه، چپر مرده، چپر زنده با ۴ تکرار در پلات هایی به ابعاد ۳۰ مترمربع روی ترانشه ها انجام پذیرفت. ۴ تکرار نیز به عنوان شاهد بدون هر گونه تیمار مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری از طریق تله-گذاری در جوی کناری و در ابتدا (تله مهار) و انتهای ترانشه های تیمار شده و شاهد اجرا گردید. در پایان یک دوره ۶ ماهه (پاییز و زمستان) پنج نمونه از رسوبات انباشته شده در تله ها جهت اندازه گیری مقدار عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ماده آلی جمع آوری شد. مقدار پتاسیم قابل جذب با روش استات آمونیوم و کلراید، مقدار فسفر قابل جذب با روش اسپکتروفتومتر، درصد ازت کل با روش کجلدال و درصد ماده آلی به روش نیتراسیون تعیین شد. یافته ها: نتایج نشان داد که مقدار هدررفت مواد مغذی خاک به ویژه مواد آلی و ازت از سطح ترانشه خاکبرداری بیشتر از ترانشه خاکریزی بود. در حالی که در تیمار تثبیت سلولی هیچ تفاوت معنی داری بین مقدار هدررفت عناصر غذایی از سطح ترانشه های خاکبرداری و خاکریزی وجود نداشت. بیشترین مقدار هدررفت عناصر غذایی خاک در تیمار شاهد ملاحظه گردید. در مجموع تیمار تثبیت سلولی (۷/۸۳ درصد) و چپر زنده (۲/۷۵ درصد) کارآمدترین تیمارها و تیمار خاک پوش مایع (۳/۴۵ درصد) و تثبیت بالشتکی (۲/۵۳ درصد) ناکارآمدترین تیمارها برای کنترل هدررفت عناصر غذایی خاک از ترانشه های جاده های جنگلی بودند. نتیجه گیری: روش های تثبیت خاک می توانند باعث نگهداشت عناصر غذایی خاک، آماده سازی بستر مناسب برای رویش مجدد گیاهان بومی، حفظ میکروارگانیسم های خاک و افزایش مقاومت ساختمان جاده با حداقل هزینه ها شوند. توانایی شیوه های حفاظت خاک در جلوگیری از رواناب، رسوبات و تلفات مواد مغذی متفاوت است و این مورد تا حدود زیادی به شرایط اقلیمی منطقه وابسته است. در پژوهش حاضر مشخص شد که روش های تثبیت سلولی و چپرزنده را می توان برای تثبیت ترانشه های خاکی جاده های جنگلی پیشنهاد نمود.

ترانشه خاکبرداری, ترانشه خاکریزی, تثبیت سلولی, هدررفت مواد آلی, طرح شصت کلاته