مریم کریمی فرد - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
مهدی ذاکری نیا - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
علیرضا کیانی - استاد پژوهش بخش فنی و مهندسی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان
محمد تقی فیض بخش - مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان

گیاه برنج ازنظر اهمیت دومین غله مهم خوراکی بعد از گندم در ایران هست. مهم ترین عامل تولید پایدار در مناطق تولید برنج نیز آب است. این پژوهش به منظور امکان­سنجی استفاده از روش­های نوین آبیاری با هدف بهره­وری بیشتر از آب در دو روش کشت مستقیم و نشایی برنج انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خردشده در قالب طرح پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی در ۶ تیمار و سه تکرار در ۱۸ کرت به ابعاد هر کدام ۶ متر در ۱۲ متر (۷۲ متر مربع) در زمینی به مساحت ۱۵۰۰ متر مربع در ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله استان گلستان در بهار و تابستان سال ۱۳۹۷ انجام شد. تیمارها شامل سه سامانه آبیاری غرقابی، بارانی و نواری - تیپ به عنوان عامل اصلی و دو روش کشت مستقیم و نشایی به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر آبیاری و روش کاشت بر عملکرد شلتوک در سطح یک درصد معنی دار شد. بیش­ترین عملکرد برنج درکشت نشایی درروش آبیاری غرقابی با میانگین ۸۱۷۷ کیلوگرم در هکتار و بعدازآن درکشت مستقیم در آبیاری سنتی و نواری-تیپ به ترتیب با میانگین ۷۳۷۵ و ۶۸۳۶ کیلوگرم در هکتار به دست آمد. بیشترین وزن هزار دانه درکشت نشایی در آبیاری سنتی و درکشت مستقیم در آبیاری سنتی و نواری-تیپ به دست آمد. بیش­ترین تعداد دانه پر در خوشه در تیمار آبیاری سنتی، درکشت نشایی به دست آمد که با مقدار به دست آمده درکشت مستقیم تفاوت معنی­دار داشت. همچنین در آبیاری سنتی بین روش­های کاشت تفاوت معنی­داری از نظر تعداد دانه پوک وجود نداشت؛ درحالی که در آبیاری قطره­ای و بارانی کشت نشایی (با میانگین ۵۱ و ۵۶ عدد برای آبیاری بارانی و قطره­ای) تعداد دانه پوک بالاتری نسبت به کشت مستقیم (با میانگین ۴۱ و ۴۵ عدد برای آبیاری بارانی و قطره­ای) داشته است. آبیاری بارانی کم­ترین عملکرد شلتوک را درکشت نشایی (۴۱۸۸ کیلوگرم در هکتار) و کشت مستقیم (۵۷۱۲ کیلوگرم در هکتار) داشته است. آبیاری نواری-تیپ با میزان مصرف ۷۳۹۰ و ۶۸۴۰ متر مکعب آب مصرفی، سبب کاهش مصرف آب نسبت به آبیاری سنتی ( ۱۰۷۰۰ و ۱۶۹۳) متر مکعب به ترتیب درکشت نشایی و مستقیم شده است. همچنین بالاترین مقدار بهره وری مصرف آب درکشت مستقیم در آبیاری نواری-تیپ ( ۹۹/۰ کیلوگرم بر متر مکعب) و درکشت نشایی تحت آبیاری سنتی و قطره ای ( به ترتیب ۷۶/۰ و ۶۶/۰ کیلوگرم بر متر مکعب) به دست آمد. درمجموع در این تحقیق روش­ آبیاری قطره­ای ضمن کاهش مصرف آب، توانایی افزایش بهره وری آب و حفظ میزان عملکرد برنج درکشت مستقیم را داشته است.

آبیاری قطره ای, برنج, بهره وری, کشت مستقیم, کشت نشائی