علی گنجعلی - دانشگاه فردوسی مشهد
محمد کافی - دانشگاه فردوسی مشهد
عبدالرضا باقری - دانشگاه فردوسی مشهد
فرج اله شهریاری احمدی - دانشگاه فردوسی مشهد

به منظور ارزیابی و گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی نخود و نیز تعیین مناسب ترین شاخص های مقاومت به خشکی، آزمایشی در دو منطقه، مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی مشهد و ایستگاه تحقیقات کشاورزی نیشابور طی سال زراعی ۱۳۸۲ انجام شد. ۳۴ رقم و ژنوتیپ نخود در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در شرایط تنش (دیم) و بدون تنش (آبی) مورد مطالعه قرار گرفتند. شاخص های کمی مقاومت و حساسیت به خشکی مانند شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص تحمل (TOL) و میانگین هارمونیک (HM) براساس عملکرد گیاه در شرایط تنش (Ys) و عملکرد آبی (Yp) محاسبه شدند. تفاوت های معنی داری بین ارقام و ژنوتیپ های نخود از نظر شاخص های کمی مقاومت به خشکی بجز شاخص های TOL و SSI در دو منطقه مورد بررسی وجود داشت. در شرایط بدون تنش ژنوتیپ های شماره ۴، ۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۳۱ یعنی ژنوتیپ های ICCV۹۳۰۴۰، ICCV۹۳۰۴۲، MCC۱۳، MCC۴۴۸، MCC۵ و MCC۱۰ و MCC۴۶۰ در دو منطقه مورد مطالعه دارای بیشترین عملکرد دانه بودند در حالیکه در شرایط تنش تنها ژنوتیپ های ۱۴، ۱۶ و ۱۹یعنی ژنوتیپ های ICCV۹۳۰۴۰، MCC۱۳ و MCC۱۰ از این حیث برتر از سایرین بودند. نتایج حاصل از تجزیه همبستگی صفات نشان داد که شاخص های MP، GMP، STI و HM همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش دارند. بنابراین در نخود شاخص های فوق مناسب ترین شاخص ها برای گزینش ژنوتیپ های مقاوم به خشکی می باشند. براساس این شاخص ها ژنوتیپ های ۴، ۱۶ و ۱۹ که دارای بالاترین عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش می باشند و در فضای نمودار چند متغیره بای پلات در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های مقاومت به خشکی MP، GMP، STI و HM قرار می گیرند به عنوان ژنوتیپ های نخود متحمل به خشکی پیشنهاد می شوند.