زینب احقر - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
بخشعلی قنبری - دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
عبدالرضا مظاهری - استاد عرفان اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

انواع عشق از دغدغه های غزالی و آگوستین است که بررسی آن گامی در عشق پژوهی است که با روش های توصیفی و مقایسه ای بررسی شده است. یافته ها نشان داد این دو، عشق را از منابع معرفت به شمار آورده و متعلق به حقیقت و غیرحقیقت (خدا و غیرخدا) دانسته اند. آگوستین عشق به حقیقت و هر چیزی در امتداد حقیقت را عشق به خدا می داند، اما عشق به غیرحقیقت، به جز عشق های هم راستا با عشق الاهی، را مردود می داند. در دید آگوستین، عشق به غیرحقیقت به دو نوع معطوف به خدا مانند عشق به همسایه و خود (نامساوی با خودپرستی) و غیرمعطوف به خدا تقسیم می شود. غزالی انواع عشق (الاهی و انسانی) را به مثابه عشق به حقیقت و فاقد قبله می داند و آن را به حقیقی، مجازی، مقبول و مردود تقسیم نمی کند. هر دو ضمن باور به اصالت عشق به حقیقت در نحوه آن اختلاف نظر دارند؛ غزالی، برخلاف آگوستین، مجاز را جزئی از حقیقت بلکه از عشق الاهی و امری تشکیکی می داند. در جریان عشق در هستی، آگوستین عشق را در درون انسان، دارای حیث التفاتی، جزء وظایف انسان، موجب سعادت، جزء توصیه های اولیا و کسبی می داند، و غزالی آن را در درون و بیرون، فاقد حیث التفاتی و فطری برمی شمرد. نیز غزالی خدا را عاشق و آموزگار نخستین عشق معرفی می کند. از دید آگوستین، فقدان عشق به خیر یا ترس از دست دادن، توجیه کننده آن است. نیز عشق به فضیلت مشروط به دوری از خودخواهی، عجب، امیال گناه آلود، اراده جاه طلبانه و حاکمیت غرور انسان است، اما غزالی فضیلت را مساوی علم (واصل به ساحل دریای عشق) و معرفت را استغراق در دریای عشق می داند

عشق, حقیقت, خیر, فضیلت, آگوستین, احمد غزالی