نجمه زینلی پور - استادیار بخش علوم باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان
فاطمه عاقبتی - دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم و مهندسی باغبانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

کم آبیاری به عنوان یک رویکرد ارزشمند برای تولید پایدار و بهبود کارآیی مصرف آب به ویژه در مناطقی که با کمبود آب رو به رو هستند، مورد توجه قرار گرفته است. از این رو به منظور بررسی اثر تنش کم آبی بر برخی روابط آبی و نرخ فتوسنتز خالص در گونه­های ملون ایرانی، آزمایشی به صورت طرح کرت­های خرد شده در قالب بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در مجتمع گلخانه ای واقع در منطقه ماهان در سال ۱۳۹۸ انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل؛ سه سطح آبیاری (شروع آبیاری در پتانسیل­های ماتریک ۴۵- (شاهد)، ۵۵- و ۶۵- کیلوپاسکال) و سه نوع از توده های ملون بومی ایران شامل؛ دستنبوی بیرجند و دو گونه گرمک اصفهان و شهداد بودند. نتایج به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن بود که بیشترین نرخ فتوسنتز خالص به میزان ۱/۲۰ میکرومول کربن دی اکسید بر متر مربع بر ثانیه و هدایت روزنه ای برگ به میزان ۹۸۷/۰ میلی مول کربن دی اکسید بر متر مربع بر ثانیه در بوته های توده گرمک اصفهان تحت آبیاری شاهد (۴۵- کیلوپاسکال) دیده شد. سرعت تعرق برگ نیز در پتانسیل های ماتریک ۵۵- و ۶۵- کیلوپاسکال نسبت به آبیاری شاهد کاهش نشان داد. بیشترین میزان سبزینگی برگ در پتانسیل ماتریک ۴۵- کیلوپاسکال در هر سه توده (گرمک شهداد، گرمک اصفهان و دستنبوی بیرجند) مورد مطالعه مشاهده گردید. کاهش عملکرد محصول در شدیدترین سطح تنش با پتانسیل ماتریک ۶۵- کیلوپاسکال در هر سه توده گرمک شهداد، گرمک اصفهان و دستنبوی بیرجند مشاهده شد. میزان پتانسیل اسمزی در هر سه توده در پتانسیل ماتریک ۴۵- در پایین ترین حد خود بود. بالاترین میزان پتانسیل تورژسانس نیز در پتانسیل ماتریک ۴۵- در دو توده گرمک شهداد و گرمک اصفهان مشاهده شد. بیشترین میزان کارآیی مصرف آب در شرایط تنش کم آبی شدید (پتانسیل ماتریک ۶۵- کیلوپاسکال) و در توده گرمک اصفهان به دست آمد. هم چنین درصد رطوبت نسبی برگ در هر سه توده در پتانسیل ماتریک ۶۵- در پایین ترین مقدار خود بود. هر سه گروه ملون مورد آزمایش تحت تیمار کم آبیاری ۵۵- کیلوپاسکال در تناسب با گیاهان شاهد هم چنان از میزان مولفه های فتوسنتزی بهتری برخوردار بودند و ضمن ارتقاء کارآیی مصرف آب به عنوان یک سطح تنش خفیف در محدوده تحمل نسبی این گیاهان قرار داشته است. از این رو شاید بتوان توده دستنبوی بیرجند را دارای قابلیت تنظیم اسمزی بهتری در شرایط تنش رطوبتی دانست و این توده را متحمل تر از دو توده بومی دیگر در شرایط کم آبیاری تلقی کرد.

پتانسیل ماتریک, دستنبو, کارآیی مصرف آب, گرمک