داود کاظمی - پژوهشکده تحقیقات کشاورزی هسته ای، کرج، ایران
مسعود رحیمی - پژوهشکده تحقیقات کشاورزی هسته ای، کرج، ایران

مقدمه: از معایب استفاده از بذر جهت ایجاد جهش ژنتیکی می توان به افزایش مدت زمان تحقیق، لزوم کشت کشت گیاه جهت اندازه گیری صفات وو وجود شیمر در گیاهان موتانت اشاره نمود. برای حل این مشکلات امروزه از فنون بیوتکنولوژی مخصوصا کشت بافت استفاده می شود. در این روش برای ایجاد جهش در گیاه برنج نیاز به سیستم باززایی تکرار پذیر و کارا است تا بتوان از بافت های تغییر یافته، گیاهان بارور به دست آورد. مواد و روش ها: جهت تعیین دز مناسب القاء جهش برای ایجاد تغییرات ژنتیکی در بافت کالوس حاصل از جنین بالغ و نابالغ واریته های نعمت و طارم محلی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با استفاده از دزهای ۲۰ ، ۳۰، ۴۰، ۵۰ و ۶۰ گری (GY) پرتو گاما به همراه شاهد در چهار تکرار اجرا گردید. جهت کالوس‎زایی، محیط کشت MS با ۵/۰ میلی گرم در لیتر توفوردی و ۱ میلی گرم در لیتر کازئین، برای هر دو رقم مناسب تشخیص داده شد. همچنین برای باززایی کالوس های حاصل از هر دو نوع جنین رقم طارم، محیط پایه MS حاوی ۴ میلی گرم در لیتر BAP و ۵/۰ میلی گرم در لیتر IAA و ۵/۰ میلی گرم در لیتر NAA  و ۵ میلی گرم در لیتر کازئین و برای رقم نعمت در هر دو نوع ماده گیاهی محیط کشت MS تکمیل شده با ۲ میلی گرم در لیتر BAP ، ۲ میلی گرم در لیتر KIN  و ۱ میلی گرم  در لیتر IAA استفاده شد. در مرحله نهایی کالوس های ۳۰ روزه پرتودهی شده به همراه تیمار شاهد در مرحله باززایی با یکدیگر از نظر صفاتی همچون درصد رطوبت، سرعت رشد و درصد باززایی مقایسه شدند. یافته ها: پس از پرتوتابی، اثر رقم بر درصد باززایی، سرعت رشد بر اساس وزن و سرعت رشد قطر کالوس و اثر نوع جنین بر درصد باززایی و درصد رطوبت، اثر پرتو برای تمام صفات مورد بررسی، اثر متقابل رقم×جنین نیز فقط برای درصد باززایی و درصد رطوبت، اثر متقابل رقم×پرتو برای تمام صفات و اثر متقابل جنین×پرتو و رقم×جنین×پرتو فقط برای درصد باززایی معنی دار شد. متوسط دز کشنده (LD۵۰) بدست آمده در رقم نعمت و طارم با جنین بالغ به ترتیب مربوط به دزهای ۷۸/۲۶ و ۸۳/۴۱ گری و با جنین نابالغ به ترتیب ۵۵/۱۴ و ۳۰/۳۵ گری بود. نتیجه گیری: اختلاف حاصل در این آزمایش نه تنها می تواند ناشی از تفاوت های ژنتیکی باشد بلکه می تواند به دلیل تفاوت در میزان رطوبت کالوس و تاثیر پرتو گاما باشد.

برنج, موتاسیون, کشت جنین, پرتو گاما