مهدی گلدانی - استادیار اقتصاد، گروه علوم سیاسی و اقتصاد، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.
فرشاد مومنی - استاد اقتصاد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

دولت‎ ها در نظام آموزش ‎و پرورش، نقش تصدی‎ گری و جهت ‎دهی مهمی دارند. آموزش ‎و پرورش ازآنجاکه وظیفه تولید بدنه فعال جامعه و تامین نسل باکیفیت جایگزین را دارد، در نظام توسعه کشورها نقش بسیار پررنگی را ایفا می ‎کند. برای سنجش چنین وظیفه ‎ای می ‎توان از چگونگی تغییر شاخص توسعه انسانی در طول زمان بر اثر تغییر هزینه ‎های دولت در بخش آموزشی استفاده کرد. با توجه ‎به محدودیت بودجه آموزش ‎و پرورش، سوالی که مطرح می ‎شود این است که چطور این بودجه محدود، بین بخش‎ های مختلف هزینه شود؛ بنابراین، در مطالعه پیش رو با تقسیم انواع هزینه‎ های دولت در بخش آموزش، میزان توضیح ‎دهندگی این هزینه‎ ها را برای رفتار HDI - در قالب ۲ مدل رگرسیونی جداگانه یکی برای کشور‎های OECD و دیگری برای ایران – ارزیابی می‎ شود. داده ‎های مربوط به شاخص توسعه انسانی و هزینه‎ های دولت در بخش آموزشی به ‎ترتیب از سایت برنامه توسعه سازمان ملل متحد و بانک جهانی استخراج شده است. نتایج به ‎دست‎ آمده برای کشورهای OECD نشان می‎ دهد هزینه ‎های آموزشی دولت به‎ صورت تجمیعی تاثیر مثبتی بر شاخص توسعه انسانی دارند. در حالی‎ که هزینه دولت به‎ صورت تفکیک‎ شده در هر سه بخش مقاطع ابتدایی، متوسطه و تحصیلات عالی برای هر دانش ‎آموز تاثیر منفی در شاخص توسعه انسانی این کشورها دارد. نتایج مربوط به ایران نشان می ‎دهد که هزینه آموزشی دولت روی‎ هم ‎رفته تاثیر منفی بر شاخص توسعه انسانی دارد. براساس این نتایج کشورهای OECD برای ارتقا در شاخص توسعه انسانی خود، به ‎صرف هزینه در سطوح بالاتر آموزشی نیاز دارند. از سوی دیگر، نظام آموزش‎ و پرورش کشور نیازمند تخصیص بهینه بودجه در تمامی ابعاد برای دستیابی به اهداف آموزشی کشور است. با توجه ‎به محدودیت بودجه و تنگناهای مالی دولت، ضروری است هزینه‎ کرد دولت در جهت انجام وظایف توسعه‎ ای تعیین شده باشد.

شاخص توسعه انسانی, کشورهای OECD, آموزش‎ و پرورش, هزینه‎های آموزشی دولت