علیرضا شجاعی زند - استادیار دانشگاه تربیت مدرس

در این مقاله تعبیر متفاوتی از نواندیشی دینی ارائه شده که فاقد وجه پارادکسیکال است و مستلزم هیچ عدول و تنازلی از «دین» و انصراف از «نوگرایی» هم نیست. این تعبیر از نواندیشی دینی را می توان از ترکیب دو پدیده فکری اجتماعی رایج در ادیان جهانی مدعی خاتمیت، یعنی «احیا» و «اصلاح» دینی به دست آورد. مقاله پس از واکاوی و تشریح  این مفاهیم، به سراغ سه شخصیت دینی آشنا در تاریخ معاصر ایران می رود تا مصادیقی از احیاگری و اصلاح طلبی «واگرا» و «توامان» را معرفی نماید. مقایسه رویکرد و عملکرد امام خمینی با شیخ فضل الله نوری و میرزای نایینی از علمای فعال عصر مشروطه می تواند ضمن نشان دادن وجوه تمایز و امتیاز جریان توامان احیا و اصلاح، بر یکی از مصادیق محقق نواندیشی دینی در ادوار اخیر ایران، پرتوی بیفکند.

نواندیشی دینی, احیای دین, اصلاح دینی, شیخ فضل الله نوری, میرزای نایینی, امام خمینی