مرضیه احمدی - دانش آموخته دکتری اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، ایران
علی فلاحتی - دانشیار، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، ایران.
سهراب دل انگیزان - دانشیار، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، ایران

روش­های معمول اندازه­گیری نابرابری منطقه­ای، نمی­توانند تحولات درونی کشور را از حیث جابه­جایی در گروه­های مختلف توسعه، منعکس کنند و شاخص­های نابرابری برای نشان دادن پویایی توزیع نابرابری کارآمد نیستند. به همین منظور در  این مطالعه به بررسی پویایی انتقال نابرابری منطقه­ای در کشور طی دوره ۱۳۸۵-۱۳۹۵ با استفادهاز شاخص ترکیبی توسعه­یافتگی منطقه­ای (CIRD) و روش چگالی کرنال تصادفی پرداخته می­شود. از آنجا که نابرابری منطقه­ای پدیده­ای چندبعدی است، در مرحله اول با انتخاب ۲۵ نماگر در پنج بعد شامل اقتصاد کلان (MEI)، علم و نوآوری (SII)، پایداری زیست محیطی (ESI)، سرمایه انسانی (HCI) و خدمات عمومی (PFI) و با استفاده از روش تحلیل مولفه اصلی دو­مرحله­ای (PCA) به ایجاد شاخصترکیبی نابرابری پرداخته می­شود. سپس در مرحله دوم با استفاده از رویکرد تحلیلی ناپارامتریک پویایی توزیع درونی و روش چگالی کرنال تصادفی، فرضیه­ی همگرایی شاخص  CIRD استان­های ایران آزمون و سپس براساس چگالی ارگودیک، تعادل در بلندمدت نشان داده می­شود. همچنین در این مرحله جهت امکان اتخاذ سیاست­های دقیق و درست منطقه­ای، پویایی توزیع و فرایند همگرایی یا واگرایی استان­های ایران برای هر پنج بعد در سه دوره متوالی (۸۵ و ۹۵) به صورت جداگانه بررسی شده است. با توجه به نتایج مرحله اول، در سال ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ بالاترین سطح توسعه­یافتگی مربوط به استان تهران و پایین­ترین سطح توسعه­یافتگی مربوط به استان سیستان و بلوچستان است. براساس نتایج مرحله دوم که به بررسی پویایی انتقال نابرابری منطقه­ای در کشور طی دوره ۱۳۸۵-۱۳۹۵ پرداخته است، در سال اول (۱۳۸۵) چند وجهی آشکار نیست و با توجه به نمودار چگالی کرنل، میزان شاخص CIRD حدود ۷۰ درصد استان­ها بین مقدار ۱/۱- و ۱/۰- است و مابقی در ادامه دنباله سمت راست در سطحی بالاتر از مقدار ۱/۰- توزیع شده است و در توزیع کرنل یک فرآیند تمایل به همگرایی مشاهده می­شود و نمودار به سمت تک قله­ای گرایش دارد و یک قله کوچک در حدود مقدار ۳ ولی قله اصلی در مقدار حدود ۰.۶- متمرکز شده است. در سال دوم (۱۳۹۰) نیز با توجه به نمودار چگالی کرنل، منحنی به وضوح الگوی ماهیت سه­قله­ای را نشان می­دهد و گرایش فزاینده کوچک اما روشن در توزیع این سال نسبت به سال ۱۳۸۵ وجود دارد. در این سال توزیع یکنواخت قبلی در بیشترین سطح به دو بخش تقسیم می­شود، یک قله در حدود مقدار ۱ و قله دیگر در حدود مقدار ۳ است اما قله اصلی همچنان همان مقدار ۶/۰- با تقریب ۵۵ درصد استان­ها باقی مانده است. بر اساس نمودار در سال آخر (۱۳۹۵)، الگوی چندبعدی باقی می­ماند و تحرک در گروهای سطح پایین­تر وجود ندارد اما در سطح بالاتر، شاخص CIRD حدود ۴۵ درصد استان­ها در حدود مقدار ۴/۰ را در بر می­گیرد. که این سال به وضوح با الگوی چگالی دوقله­ای مواجه است که نشان­دهنده آن است که استان­های کشور از لحاظ توسعه­یافتگی به دو سطح تقریبا نزدیک به یکدیگر تمایل دارند بدین صورت که استان­های سطح پایین از لحاظ توسعه­یافتگی به مقدار ۶/۰-گرایش دارند و مقدار شاخص CIRD استان توسعه یافته­تر به حدود مقدار ۴/۰ تمایل دارند. این سه منحنی نشان می­دهد که استان­ها از لحاظ توسعه­یافتگی تمایل به همگرایی به سمت چندین ارزش متفاوت CIRD دارند. همچنین با توجه به نتایج پویایی توزیع ، استان­های کشور در سال ۱۳۸۵ از الگوی چگالی تک­قله­ای و در سال ۱۳۹۵ از الگوی چگالی دو قله­ای در سطوح شاخص نابرابری پایین و میانه پیروی می­کنند و نیز درشاخص توسعه اقتصادی-اجتماعی کشور طی سال ­های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ واگرا می­باشد. بدین معنا که طی این سال­ها، استان­های کشور از توسعه­یافتگی پایین به دو گروه کلی توسعهیافتگی میانه و توسعهیافتگی پایین و تقریبا نزدیک به یکدیگر تﻘسیمبندی شده­اند.

شاخص PCA, CIRDدو مرحله ای, همگرایی, پویایی توزیعT چگالی کرنال تصادفی