مینا بیدار - گروه برنامه ریزی و طراحی شهری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی
عباس کاظمی - دانشیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، گروه مطالعات فرهنگی، وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری

این مقاله در پی کمبودهای روش شناختی در مطالعه فضاهای شهری در ایران نگاشته شده است و بر اساس کار میدانی درباره مناسبات جنسیتی در فضای کالبدی بازار تهران، سودمندی استفاده از روش مردم نگاری در حال حرکت در مطالعات شهری و طراحی شهری را روشن می­کند و در کنار آن به تشریح نوآوری نگارندگان در به کاربستن این روش می­پردازد. روش مردم نگاری در حال حرکت در موردپژوهی مورد نظر، داده­هایی درباره شیوه شکل­گیری و یادآوری حس مکان در حین حرکت در بازار، نحوه مداخله انتقادی در فضا به واسطه راه­رفتن و عبور زنان از مرز فضای زنانه در بازار و خلق فضاهای جدید و همچنین ریتم حضور زنان در فضا که آمیخته­ای از حرکت­های طولانی و توقف­های کوتاه بوده و شیوه­های خاص تصمیم­گیری آن­ها برای مسیریابی در کالبد ویژه بازار در اختیار محققان قرار داده است. نتایج این مقاله نشان می­دهد که استفاده از مردم نگاری در حال حرکت، خصوصا در مطالعه فضاهای شهری مبتنی بر حرکت مفید است و علاوه بر این­که تحلیل­هایی درباره احساسات مردم در تک­تک نقاط حضورشان در فضا به­دست می­دهد، می­تواند با یک نگاه کلان­تر به مسیرها و محل­های حضور مردم در فضا، نوعی از داده­ها در ارتباط با شکل­گیری فضای تجسم­یافته و قابلیت تحلیل ویژه­ای از آنها در اختیار پژوهشگران قرار دهد که ممکن است از روش­های دیگر به راحتی قابل دستیابی نباشند. مردم نگاری در حال حرکت می­تواند دانش بیشتری درباره جنسیت­دار شدن محیط، میزان همه شمولی محیط شهری و به طور کلی نحوه تولید و تصاحب فضا توسط اقشار و گروه­های مختلف جامعه به­دست دهد و برخورد انتقادی گروه­ها (در این­جا زنان) با گفتمان فضایی حاکم را به نمایش بگذارد. وقتی دانش به دست آمده از این طریق در تقاطع با کیفیت­های فضایی محیط مورد تحلیل قرار گیرد می­تواند برای طراحی فضای شهری مناسب برای اقشار متنوع جامعه بسیار سودمند واقع شود.

مردم نگاری در حال حرکت, بازار تهران, راه رفتن, فضای شهری, طراحی شهری