فائزه زعفریان - دانشیار، گروه زراعت، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
عباس جلالی - دانش آموخته دکتری اکولوژی گیاهان زراعی، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
حامد کاوه - استادیار گروه تولیدات گیاهی و پژوهشگر پژوهشکده زعفران، دانشگاه تربت حیدریه
فاطمه دلاورنیا - دانش آموخته کارشناسی ارشد زراعت، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

پژوهش حاضر به منظور دستیابی به بهترین شیوه کاشت و حصول حداکثر عملکرد گل و کلاله زعفران (Crocus sativus L.) در دشت ساری طی دو مرحله انجام شد. مرحله اول در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در طی سال های ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به صورت کرت های خرد شده و در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل عمق زهکش (جوی) ۱۵، ۳۰ و ۴۵ سانتی متر در کرت های اصلی و سه فاصله زهکش (عرض پشته) ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ سانتی متر در کرت های فرعی بود. در مرحله دوم نگهداری بنه­های تولید شده به مدت ۳ ماه در محیط انکوباسیون و سپس انتقال بنه­ها به دو محیط متفاوت هواکشت و مزرعه جهت ارزیابی عملکرد گل و کلاله زعفران صورت گرفت. صفات اندازه­گیری شده شامل تعداد گل تولید شده، متوسط وزن گل و وزن کلاله خشک در شرایط مزرعه و هواکشت و همچنین میزان سافرانال، پیکروکروسین و کروسین در شرایط هواکشت بود. ارزیابی صفات زایشی زعفران در شرایط هواکشت نشان داد که با افزایش عمق زهکش و کاهش فاصله زهکش صفاتی مانند تعداد گل، وزن گل و وزن خشک کلاله افزایش یافت؛ به طوری که تیمار عمق زهکش ۳۰ سانتی متر با فاصله زهکش ۱۰۰ سانتی متر بالاترین مقادیر و افزایشی معادل ۴۱، ۴۰ و ۴۵ درصد نسبت به میانگین مقادیر در کمترین عمق زهکش را نشان داد. البته اختلاف معنی­داری با تیمار عمق زهکش ۴۵ سانتی­متر و فاصله زهکش ۱۰۰ سانتی­متر وجود نداشت. علاوه براین، نتایج نشان داد که با افزایش عمق زهکش و همچنین افزایش فاصله زهکش میزان پیکروکروسین کاهش یافت و همچنین اختلاف معنی­داری بین تیمارهای مختلف برای میزان کروسین مشاهده نشد. مقایسه صفات زایشی گیاه در دو شرایط هواکشت و مزرعه نشان داد که تعداد گل، وزن­تر گل و وزن خشک کلاله در شرایط مزرعه نسبت به هواکشت به ترتیب معادل ۲۱، ۲۰ و ۱۲ درصد کاهش یافت. به طور کلی، نتایج حاکی از آن بود که جهت دستیابی به بالاترین تولید زعفران در اراضی ساحلی، تکثیر بنه در مزرعه و در بسترهایی با عمق و فاصله زهکش به ترتیب ۳۰ و ۱۰۰ سانتی متری و سپس گل­گیری بنه­های تولیدی در شرایط هواکشت می­تواند شیوه اقتصادی مناسبی برای کشت یکساله زعفران در منطقه دشت ساری باشد.

زهکشی, صفات زایشی, متابولیت ثانویه, هواکشت