سید محمد تاجبخش فخرآبادی - دانشیار/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
جواد چزگی - استادیار/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

حوزه های آبخیز از نظر خصوصیات مورفولوژیکی با هم تفاوت دارند، به طوری که در شرایط اقلیمی و محیطی یکسان واکنش های هیدرولوژیکی گوناگونی خواهند داشت. باثبات بودن خصوصیات مورفومتری زیرحوزه های آبخیز باعث شده تا در مطالعات سیل خیزی مورد استفاده قرار گیرند. بررسی عوامل مورفومتری حوزه های آبخیز می تواند کمک شایانی به مدیریت و اولویت بندی زیرحوضه های سیل خیز داشته باشد. در این پژوهش از ۱۴ عامل مورفومتری شامل شاخص های انتگرال هیپسومتری، سینوسی جبهه کوهستان، نسبت کشیدگی، شکل حوزه آبخیز، پستی و بلندی، شیب متوسط، سینوسیته رودخانه اصلی، عدم تقارن حوزه آبخیز، پهنای کف دره به ارتفاع آن، تراکم زهکشی، نسبت انشعابات، نسبت بافت، نگهداشت کانال و تقارن توپوگرافی استفاده شد. در ادامه از روش حداکثر آنتروپی برای تعیین ضریب تاثیر عوامل مختلف مورفومتری و از روش تصمیم گیری چندمعیاره ویکور برای اولویت بندی زیرحوزه های آبخیز منطقه شمال شهرستان بیرجند بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که بر اساس روش حداکثر آنتروپی شاخص پهنای کف دره به ارتفاع آن با اهمیت نسبی ۰.۵۱ بیش ترین تاثیر را در بین دیگر عوامل مورفومتری برای تعیین سیلخیزی و اولویت بندی داشته است. بر اساس روش تصمیم گیری ویکور نیز زیرحوزه های آبخیز ۹، ۲۲ و ۱۴ از نظر سیلخیزی در منطقه مطالعاتی به ترتیب، اولویت اول تا سوم را شامل شده اند. بنابراین، برای اجرای پروژه های زیستی و مکانیکی آبخیزداری بر اساس عوامل مورفومتری در اولویت قرار دارند.

حداکثر آنتروپی, دشت بیرجند, روش ویکور, سیل خیزی, مورفولوژی