حسین جعفری - سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات خاک و آب، بخش آبیاری و فیزیک خاک، کرج، ایران
فریبرز عباسی* - سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، بخش آبیاری و زهکشی، کرج، ایران

در حوزه کشاورزی و در ارزیابی عملکرد گیاهان زراعی و باغی از شاخص های بهره وری فیزیکی آب (WPPa)، بهره وری اقتصادی آب (WPEa)، شکاف بهره وری فیزیکی (WPGP) و اقتصادی آب (WPGe) استفاده می شود. در شاخص WPPa  قیمت محصول و هزینه های صرف شده در نظر گرفته نمی شود و شاخص WPEa نیز نه تنها تحت تاثیر تورم و سیاست تنظیم بازار قرار می گیرد، بلکه اثر خاک و اقلیم، در مقدار آن دخالت داده نمی شود. شاخص های  WPGPو WPGe هم به دلیل تفاوت در ماهیت عملکرد گیاهان مختلف، ارزیابی دقیقی از بهره وری آب گیاهان ارائه نمی دهد. معرفی شاخصی که معایب مذکور را نداشته باشد، ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش شاخص بهره وری نسبی اقتصادی آب معرفی، و برای هر یک از عوامل موثر بر تولیدات کشاورزی شامل خاک، گیاه، اقلیم، مدیریت آبیاری و تورم ارزیابی و با شاخص های WPPa، KWPp WPEa، WPGP و WPGe مقایسه شد. نتایج نشان داد که شاخص بهره وری نسبی اقتصادی آب، بر خلاف سایر شاخص ها، متناسب با توان تولید خاک و اقلیم منطقه و هر نوع مدیریت به زراعی و بدون اثرپذیری از ماهیت متفاوت عملکرد گیاهان زراعی، تورم (اقتصاد)، بهره وری آب را در گیاهان مختلف ارزیابی می-کند. چون در شاخص KWPe، بهره وری آب هر گیاه، بر اساس شرایط پتانسیل برآورد می شود لذا با این شاخص می توان بهره وری گیاهان مختلف در مناطق مختلف را با هم مقایسه کرد. به طوری که شاخص WPGe میانگین بهره وری آب برای گندم و جو در خاک های مختلف را مساوی ( toman/m۳۳۹۷۳) برآورد نمود ولی شاخص KWPe در همین شرایط، بهره وری آب گندم و جو را به ترتیب  ۶۷/۰ و ۳۳/۰ برآورد نمود. همچنین شاخص KWPp  بهره وری آب گندم و ذرت را برابر ۴۲/۰ تخمین زد، در حالی که شاخص KWPe  به دلیل بالا بودن قیمت ذرت نسبت به گندم، برای این دو محصول به ترتیب مقادیر ۳۶/۰ و ۴/۰ را برآورد نمود.

اقلیم, اقتصاد, پتانسیل تولید اراضی, شکاف بهره وری