مصطفی گودرزی - استادیار بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج
فریبرز عباسی - استاد پژوهش، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
ابوالفضل هدایتی پور - مربی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

لزوم برنامهریزی کلان در مدیریت و مصرف آب، بررسی جامع در خصوص حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی را ضروری مینماید. لذا، این تحقیق با هدف اندازه­گیری مستقیم و مزرعه­ای میزان آب کاربردی، بهرهوری آب و ردپای آب برای محصولات غالب استان مرکزی تحت مدیریت بهرهبرداران اجرا گردید. بدین منظور، ۱۴۱ مزرعه و باغ در مناطق مهم تولید محصولات عمده زراعی و باغی استان مرکزی، با هماهنگی مدیریت­های جهاد کشاورزی انتخاب و حجم آب داده شده بدون دخالت در برنامه آبیاری بهرهبرداران اندازه­گیری شد. براین اساس ابتدا مقدار دبی منبع آب (کانال، چاه، قنات و یا چشمه) با استفاده از فلوم و کنتور، در هر کدام از مزارع منتخب اندازه­گیری شد. سپس با پایش دقیق برنامه آبیاری مزرعه شامل زمان هر نوبت آبیاری، تعداد دفعات آبیاری در طول سال و همچنین اندازه گیری سطح زیر کشت محصول، حجم آب کاربردی محصول برای هر کدام از مزارع و باغات منتخب در طول فصل اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد که میانگین حجم آب کاربردی برای کل محصولات مورد مطالعه در سطح استان ۱۰۷۸۲ متر مکعب در هکتار بود. همچنین، کمترین و بیشترین حجم آب کاربردی به ترتیب برای محصول جو ۳۷۸۳ و ۷۲۳۲، یونجه ۱۰۳۸۲ و ۱۹۷۹۷، لوبیا ۸۲۸۰ و ۱۷۸۴۰، هندوانه ۵۳۳۳ و ۷۱۷۴، گردو ۴۴۲۰ و ۲۹۶۰۰، بادام ۳۸۵۰ و ۱۳۹۳۲، هلو ۶۸۷۲ و ۱۷۷۲۷، گیلاس ۷۰۵۰ و ۱۴۶۴۵، انار ۷۱۵۶ و ۲۰۷۹۰ و انگور ۵۹۳۷ و ۱۸۱۶۸ متر مکعب در هکتار بود. مقدار میانگین شاخص بهرهوری آب آبیاری و ردپای آب به ترتیب برای محصول جو ۴۶/۰ و ۱۶۴۲، یونجه ۹۲/۰ و ۷۰۰، لوبیا ۲۴/۰ و ۲۹۲۴، هندوانه ۳۷/۹ و ۱۱۷، گردو ۱/۰ و ۶۷۰۶، بادام ۱۶/۰ و ۶۸۵۷، هلو ۴۸/۲ و ۲۴۲، گیلاس ۷۳/۰ و ۸۷۵، انار ۳۳/۱ و ۶۳۶ و انگور ۱۱/۲ و ۳۲۲ بود. بر اساس نتایج به دست آمده، با توجه به اینکه اکثر مزارع و باغات به صورت حقابهای آب دریافت میکنند اصولا به نیاز آبی و حتی بارش موثر توجه ویژهای نمیشود و میزان دسترسی به آب بیشترین تاثیر را در مصرف آب دارد. لذا، پیشنهاد میشود به منظور کاهش مصرف آب و بهبود بهرهوری آب، تحویل آب به کشاورزان در طول فصل مدیریت شود و حقابه متناسب با نیاز آبی به آن ها تحویل داده شود. از نتایج ردپای آب بدست آمده میتوان به منظور بهبود سیاستگذاریهای کلان منابع آب در استان، مطالعات آمایش سرزمین، اصلاح الگوی کشت و سیاست گذاری های بخش محیط زیست استفاده نمود.

آب سبز, بهرهوری آب, راندمان آبیاری, نیاز آبی