مهدی جاویدشاد - Department of Foreign Languages and Linguistics, Humanities Faculty, Shiraz University, Shiraz, Iran
علیرضا نیکویی - Associate Professor of Persian Language and Literature, University of Guilan

امروزه یکی از بنیادی­ترین و بحث­برانگیزترین مباحث نظری در حوزه نقد ادبی اجتناب از کلان­نظریه در خوانش­های ادبی است. نظریه­پردازان برجسته این حوزه که با عنوان نئوپراگماتیست­ها شناخته می­شوند، تری ایگلتون، استنلی فیش، استیون نپ و والتر بن مایکلز نام دارند و تاکیدشان بر این است که امروزه مسیر نقد و نظریه از اهداف اولیه خود در اوایل قرن هجدهم درجهت ارتقای عدالت اجتماعی منحرف و به بت واره­ای تبدیل شده است که به خودی خود جامعه سلسله­مراتبی را تقویت و بازتولید می­کند. در دهه ۱۹۸۰م، شاهد اوج مباحث و خوانش­های نظری در قلمروی مطالعات ادبی بودیم؛ اما در همین دهه مباحث ضدنظری و نظریه به اوج خود می­رسد و آرای نپ و مایکلز را یکی از بیانیه­های کلیدی خود بر می­شمرد. نپ و مایکلز معتقدند که مباحث نظری از انفصال مباحثی تجزیه­ناپذیر مانند معنا نیت، زبان کنش­گفتار و نظریه عمل به وجود آمده­ و مسبب پیدایش «تجارت نظری» شده اند. از نظر این دو منتقد با توجه به اینکه دغدغه­های مربوط به نویسنده مسائلی «تجربی»­اند، واکنش نظری به این مسائل نه تنها راهکاری ارائه نمی­کند، بلکه صرفا یک «اغوای نظری» است. در این مقاله سعی شده است تا با مرور فشرده آرای متفکران درباب نظریه و مفاهیم هم بسته آن، مانند ضدنظریه، فرانظریه و پساتئوری، به طور خاص به اندیشه های این دو پرداخته شود، واکنش­ها به آن ها و خطاهای موجود در استدلالشان مرور گردد و در پایان نیز پیام مقاله نپ و مایکلز برای جامعه ادبی کشورمان مورد بررسی قرار گیرد.

Antitheory, Grand Theory, Practice, Steven Knapp, Walter Benn Michaels, نظریه ستیزی, کلان نظریه, خوانش انتقادی, استیون نپ, والتر بن مایکلز