مرتضی مس شناس - Department of Plant Breeding, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran
حمید نجفی زرینی - Department of Plant Breeding, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran
ولی الله رامئه - Research and Education Center of Agriculture and Natural Resources of Mazandaran Province, Organization of Research, Education and Promotion of Agriculture
غلامعلی رنجبر - Department of Plant Breeding, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: پایداری و عملکرد بالا ژنوتیپ سویا عامل مهمی برای توسعه بلند مدت و امنیت غذایی است. بروز تنش ­های مختلف از جمله تنش خشکی می­ تواند خسارات بالایی را در تولید و تامین این محصول ایجاد نماید. این عامل موجب توجه گسترده محققان به ارزیابی ژنوتیپ­ های پایدار و متحمل به تنش خشکی در محیط­ های مختلف جهت معرفی بهترین رقم شده است. مواد و روش ها: اثرات متقابل G × E و ثبات عملکرد در ۱۲ ژنوتیپ سویا در چهار محیط مختلف شمال ایران در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در هر محیط انجام شد. طی برداشت های متعدد، صفات اجزای عملکرد مانند ارتفاع گیاه، تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، عملکرد دانه، درصد روغن، عملکرد روغن و میزان پروتئین دانه در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمون های پایداری برای پارامترهای پایداری چند متغیره بر اساس تحلیل AMMI و GGE biplot انجام شد. یافته ها: در بین ارقام مورد بررسی رقم ساری از بیشترین عملکرد در هر سه منطقه مورد بررسی برخوردار بود و رقم هیل کمترین مقدار عملکرد را در بین ارقام به خود اختصاص داد. رقم ساری در دو محیط قراخیل و کاپیک و ارقام تپور و SBA۲ به منطقه بایع­ کلا نسبت به بقیه ارقام سازگاری بیشتری داشتند. ارقام ساری، تپور، کاسپین و SBA۳ در این محدوده (بایع کلا) واقع شدند. و ارقام تلار، نکادر، SBA۲ و SBA۴ در محدوده دو شاخص TOL و SSI قرار گرفتند این ارقام نیز به ­عنوان ارقام حساس به خشکی شناسایی شدند. نتیجه گیری: رقم ساری علاوه بر پایداری عملکرد در دو منطقه به تنش خشکی نیز متحمل بود و نسبت بقیه ارقام مورد مطالعه عملکرد بالاتری داشت. این رقم دارای ژن­ های تحمل خشکی و بهترین والد برای انتقال این ژن­ ها می­باشد. بر اساس نتایج تجزیه خوشه­­ ای ارقام هیل و SBA۲ دورترین فاصله را با SBA۶ داشتند. بهترین والدین برای بهبود نسل در تلاقی برای ایجاد جمعیت متنوع در پی تولید ارقام یا ژنوتیپ­ هایی برتر هستند.

Biplot, Composite Analysis, Tolerance Index, Stability Analysis, بای پلات, تجزیه پایداری, تجزیه مرکب, شاخص تحمل