علیرضا توکلی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان ( شاهرود )
عبدالمجید لیاقت - دانشگاه تهران
امین علیزاده - دانشگاه فردوسی مشهد

پایین بودن عملکرد و شاخص بهره وری بارش محصولات دیم، ناشی از توزیع نامناسب بارش و عملیات مدیریت زراعی ضعیف در مزارع زارعین است. بهره وری بارش و عملکرد اراضی جو دیم تا حدود زیادی با دو مولفه ارتفاع و عرض جغرافیایی قابل بررسی و ارزیابی است. بر این اساس آمار عملکرد، بارش، ارتفاع و عرض جغرافیایی ۱۸۲ نقطه کشور طی سال های ۸۶-۱۳۸۲ مورد استفاده قرار گرفت. کل اراضی دیم تحت بررسی ۰۳۲/۱ میلیون هکتار است و کل آب قابل مدیریت در این اراضی برابر ۷۲۶/۴ میلیارد متر مکعب است و متوسط عملکرد جو برابر ۱۰۱۹ کیلوگرم در هکتار به دست آمد. متوسط شاخص بهره وری بارش در تولید جو دیم کشور برابر ۲۳۹/۰ کیلوگرم بر متر مکعب است. از کل مناطق مورد بررسی، ۴/۳۲ درصد مناطق دارای شاخص بهره وری بارش کمتر از ۸۵ درصد میانگین کشور، ۴/۲۶ درصد مناطق دارای شاخص بهره وری بارش بین ۸۵ و ۱۱۵ درصد میانگین و ۲/۴۱ درصد مناطق نیز دارای شاخص بهره وری بارش بیشتر از ۱۵ درصد میانگین کشور هستند. در حالی که ۸۰ درصد مناطق دارای بهره وری بارش کمتر از ۳۳/۰ کیلوگرم بر متر مکعب هستند، فقط ۲۰ درصد مناطق دارای عملکرد بیشتر از ۱۳۰۳ کیلوگرم در هکتار می باشند و عملکرد در ۶۰ درصد مناطق که دارای بهره وری بارش کمتر از ۲۸/۰ کیلوگرم بر متر مکعب می باشد، کمتر از ۱۰۲۷ کیلوگرم در هکتار است. شاخص بهره وری بارش از عرض جغرافیایی ۳۲ رو به افزایش نهاده و این افزایش تا عرض جغرافیایی ۵/۳۷ ادامه دارد. رابطه بین ارتفاع و عملکرد جو یک رابطه خطی نزولی است و بیشترین فراوانی در محدوده ارتفاعی ۱۲۰۰ تا ۱۸۰۰ متر واقع است. با افزایش ارتفاع، شاخص بهره وری بارش افزایش یافته و در ارتفاع ۱۸۰۰-۱۰۰۰ متری بیشترین فراوانی و تجمع نقاط مشاهده می شود و پس از آن به تدریج شاخص بهره وری بارش کاهش نشان می دهد.