هدیه ترابی - گروه مهندسی نساجی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران
علی عرشی - گروه مهندسی نساجی ، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران

صنعت نساجی در ایران در طی حکومت قاجار و با دخالت اروپاییان در کشور، پیشرفت چندانی نداشت. سال ۱۸۳۷ تا ۱۹۰۱ میلادی حکومت شاهان قاجاری با سلطنت ملکه ویکتوریا در بریتانیا و همچنین با انقلاب صنعتی در اروپا همزمان بود. جنبش انقلاب صنعتی در انگلستان در سال ۱۷۵۰ میلادی در صنعت نساجی آغاز شد و سراسر اروپا را در برگرفت. در طول حکومت قاجار، بازارهای جهانی را به تسلط خود درآورد. این اتفاقات تاریخ ایران و انگلستان را دستخوش تغییرات فراوانی کرد که مهمترین آن ها تغییرات نساجی و پوشاک مردم آن دوران بود. هنگامی که در بریتانیا انقلاب صنعتی عظیمی در نساجی این کشور رخ داده بود، نساجی در ایران در حال رکود بود. در این مقاله به بررسی اتفاقات رخ داده در ایران و مقایسه آن با انگلیس در طی حکومت ملکه ویکتوریا و شاهان قاجاری می پردازیم. هدف از انجام این پژوهش بررسی تاریخ نساجی ایران و شناخت هرچه بیشتر و بهتر از این صنعت و تاریخچه ی آن به منظور بهره گیری از تجارب گذشتگان در پیشرفت نساجی کشور می باشد. نتایج پژوهش نشانگر آن است که عواملی همچون وقوع انقلاب صنعتی در غرب، عدم حمایت دربار شاهی از صنایع داخلی، تمایل به غرب در بین اقشار جامعه و احساس عقب ماندگی کشور نقش مهمی در بروز رکود نساجی دوره قاجار داشتند. البته دیگر نتایج حاکی از آن است که نمی توان نقش دیگر فاکتورها نظیر کمبود علم و فناوری در کشور، تولید ابریشم در ایران، قحطی پنبه در بازارهای جهانی، نیاز حکومت به ارتشی نیرومند و حضور متخصصان غربی به عناوین مختلف در کشور را در فراز و فرود صنعت نساجی این دوران نادیده گرفت. پژوهش حاضر از حیث ماهیت بنیادی-کاربردی، از نظر روش تاریخی و رویکرد آن توصیفی- تحلیلی بوده و در شیوه گردآوری اطلاعات، از منابع کتابخانه ای- میدانی استفاده شده است.

صنعت نساجی، قاجار، ملکه ویکتوریا، پارچه، پوشاک