شعبانعلی غلامی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور

پیشرفت تکنولوژی نرم افزارهای کامپیوتری و شناخت فرایندهای فرسایش و رسوب تشخیص نسبی عوامل موثر بر آن، امکان استفاده از انواع مدلهای ریاضی (Mathematical Model) را فراهم نموده است. مدلها در واقع بروز فرایند ها و وقایع را بصورت روابط یک سلسله عوامل موجود در جوامع (حقیقی یا غیر حقیقی) ، با زبان ریاضی به نمایش می گذارند. با توجه به نتایج حاصله بعضی از آنها که با مقادیر واقعی تطبیق پیدا میکنند، استفاده از مدلها در مطالعات حوزه آبخیز نیز فرونی می یابد. از طرفی با توجه به پیچیده بودن سیستم حوزه آبخیز بویژه حوزه کوهستانی ، با استفاده از امکانات کامپیوتری می توان مدل مناسبی را انتخاب و مورد بهره برداری قرار دارد. مدل (Soil and water Assessment Tool) SWAT به منظور دستیابی به اهداف فوق در حوزه آبخیز امامه بکار گرفته شد. مدل SWAT تکامل یافته بیش از 40 مدل می باشد، اولین ملل شرکت کننده مدل ARS می باشد که خود بوجود آورنده مدل SWRRB (ویلیامز و همکاران 1985، و آرنولد و همکاران 1990) است. از مدلهای خاصی که در گسترش مدل SWAT نقش اساسی داشته اند، می توانید مدل CREAMS را ذکر کرد، مدل های GLEAMS (لئونارد و همکاران 1987) و پس از آن مدل EPIC (ویلیامز و همکاران 1984) از جمله مدلهائی بودند که نقش ویژه ای را در توسعه و تکامل مدل SWAT ایفا نمودند.با استفاده از آمار ماهانه رسوب و دبی رسوب حوزه معرف امامه (یکی از زیر حوزه های سد لتیان)، و همچنین استفاده از پارامترهای فیزیکی حوزه، آمار رسوب روزانه ساخته شده است. (Data Generation) و این آمار با آمار واقعی حوزه (Data observed) کالیبره گردیده و نتایج با مدلهای تست نظیر Nash and Suttclife (1970) حساسیت مدل برازش انجام شد و گرافهای حساس مدل و کالیبراسیون و منحنی های دبی سنجه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده از اجرای مدل SWAT نشان داد، که مدل نسبت به دو پارامتر K (حساسیت فرسایش پذیری خاک) و n (ضریب زبری سطح دامنه) حساسیت بیشتری نسبت به بقیه پارامترهای حوزه دارد. همچنین مقادیر رسوب روزانه شبیه سازی شده با همبستگی R=0.74 نسبت به مقادیر مشاهده شده بدست آمده است. این همبستگی در زیر حوزه ایستگاه A که حوزه کوچکتر و دارای رژیم برفی – بارانی است، بسیار مطلوب تر از زیر حوزه ایستگاه B نشان داده شده است. نتایج بررسی حاضر قابل تعمیم به حوزه های مشابه خواهند بود، منوط به اینکه حوزه های فاقد آمار روزانه مجهز به آمار رسوب و دبی رسوب متوسط ماهانه باشند، از توانائیهای مهم مدل SWAT ساختن آمار با تغییر در لندیوزهای مختلف می باشد.