علی کربلایی پازوکی - گروه دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
سیدعیسی موسوی مطلق - گروه کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

مقاله حاضر با هدف تبیین موضوع پیدایش جهان از دیدگاه دو اندیشمند برجسته معاصر دین و علم، علامه سید محمدحسین طباطبایی و استیون هاوکینگ، به روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی نگارش یافته است. علامه طباطبایی با دو رویکرد تفسیر وحیانی و شناخت عقلی عوالم سهگانه وجود (عقل، مثال، ماده) را معلول خداوند و عالم مادی را حادث علی و زمانی دانسته است. همچنین به آغاز زمانی داشتن جهان طبیعت اشاره دارد. هاوکینگ با رویکرد صرفا علمی و تجربی در دو دوران فکری خود (هاوکینگ متقدم و متاخر) به این موضوع پرداخته است. هاوکینگ متقدم با توجه به رویکرد کلاسیکی نسبیت عام و رویداد انفجار بزرگ از پیدایش فضا و زمان جهان کنونی و امکان وجود خالق سخن گفته است. اما هاوکینگ متاخر با توجه به قانون گرانش و مکانیک کوانتومی پیدایش جهان را از «هیچ»، یعنی روند خلق بدون مقدمه و ناظم هوشمند، کافی دانسته و برای اثبات آن در پی نظریهای موسوم به M (نظریه همه چیز) است. در این دیدگاه، جهان خودبسنده و بینیاز از خالق است و آغاز و پایانی برای آن متصور نیست. از برآیند این دو دیدگاه میتوان گفت یافتههای علمی بر بنیان تجربه و در نتیجه در معرض آزمون، حدس، احتمال، و خطا قرار دارند و نمیتوانند درباره آفرینش جهان دیدگاهی یقینی داشته باشند. افزون بر این دانشمندان فیزیک و کیهان شناسی به دیدگاه هاوکینگ در این مورد نقدهای جدی وارد کرده اند. در حالی که گزارههای دینی درباره آفرینش جهان برخاسته از وحی و مصون از هر گونه خطا و اشتباه است و از عقل منطقی نیز بهره میگیرد. از این رو به واقعیت نزدیکتر است که در مقاله بیان خواهد شد.

استیون هاوکینگ, آیات قرآن, پیدایش جهان, علامه طباطبایی, کیهانشناسی