الهه مداح شورچه - دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
بهمن زندی - استاد زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
بلقیس روشن - استاد زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
علی کریمی فیروز جایی - دانشیار زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر متغیرهای اجتماعی سن، جنسیت و تحصیلات وکلا بر تعاملات کلامی قضات با آنها در رویدادهای حقوقی در چهارچوب زبان­شناسی اجتماعی حقوقی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل وکلای پایه یک دادگستری شهر مشهد ایران است و روش انتخاب نمونهها نمونه­گیری هدفمند تا رسیدن به اشباع اطلاعات است. رویکرد پژوهش کیفی، روش تحلیل آن تحلیل مضمون و ابزار آن مصاحبه نیمه­ساختاریافته است. موضوع پژوهش بررسی چگونگی تعاملات کلامی قضات با وکلا در رویدادهای حقوقی، مانند جلسه های دادرسی، بازجویی، بازپرسی و محاکمه، شهر مشهد در سال ۱۴۰۱ است. بدین منظور، محتوای مصاحبه­ها طی سه مرحله کدگذاری شدند. در مصاحبه با ۲۴ نفر داوطلب از وکلای در دسترس مشخص شد که در رویدادهای حقوقی روابط فرادستی و فرودستی حاکم است و بسیاری از قضات از طریق زبان اعمال قدرت می کنند. نتایج پژوهش نشان میدهد که سن، جنسیت و تحصیلات وکلا در نوع کلام قاضی با آنها، پاسخ­گویی و حتی صدور رای تاثیر دارد. جنسیت از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده است و کلیشه های جنسیتی در این حیطه بسیار پررنگ هستند. یکی از مسایل قابل­تامل که در مصاحبه­ها وکلا بیان کردند، اهمیت شخصیت قاضی و شخصیت وکیل در تعاملات کلامی قضات با وکلا بود که حاکی از این امر است که شخصیت خود افراد از سن، جنسیت و تحصیلاتشان بسیار مهم تر و تاثیرگذارتر است. علاوه بر این، افزایش سن نیز متغیر مهمی است و بسیاری از وکلا اظهار داشتند که قضات تجدیدنظر چون سن شان بالاتر است، معمولا رفتارشان نیز بهتر است و وکلا نیز با افزایش سن مجرب­تر عمل می­کنند. از این گذشته، به طور کلی، قضات هم در لحن و هم در نوع گفتار با وکلای مسن بهتر برخورد می­کنند.

زبان شناسی اجتماعی حقوقی, تعاملات کلامی, رویدادهای حقوقی, وکیل, قاضی, مشهد