ابوالفضل مشکینی - دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه تربیت مدرس

هدف از پژوهش حاضر، انجام یک تحلیل گفتمانی از سیاست های زمین و مسکن شهری در دوره زمانی (۱۴۰۰-۱۳۵۷) می باشد. با مبنا قرار دادن نظریه تولید فضای هانری لوفور و به تاسی از این ایده که هر فضای تولید شده، حاصل مفهوم پردازی کنشگران آن است، تلاش شد تا بازنمایی های فضایی مربوط به مقوله زمین و مسکن شهری، در قالب یک امر گفتمانی توضیح داده شود. همچنین روابط بین کنشگران و عملکرد آن ها با استفاده از دیدگاه نهادگرایی و با مدنظر قرار دادن «دولت» به عنوان مهمترین گفتمان پرداز و کنشگر نهادی مسکن شهری مورد بررسی قرار گرفت. روش شناسی پژوهش مبتنی بر پارادایم انتقادی و طرح تحقیق آن، آمیخته از نوع «همزمان- تغییرپذیر» بود که بر اساس استراتژی استقرایی به سوال پژوهش پاسخ می دهد. داده های پژوهش بر اساس محتوای جراید، مستندات و برنامه های زمین و مسکن و همچنین مصاحبه های موجود از مدیران و مسئولان ذینفوذ زمین و مسکن گردآوری شده است. برای تحلیل داده ها روش گفتمانی لاکلائو و موفه مدنظر قرار گرفت و بدین منظور، از تکنیک های آماری، تحلیل محتوای کیفی، استدلال منطقی و تحلیل تفسیری استفاده شد. بر اساس نتایج، در طول پنجاه سال اخیر، در مجموع شش گفتمان بر سیاست گذاری زمین و مسکن شهری اثرگذار بوده اند که شامل گفتمان گذار (۱۳۶۰-۱۳۵۷)، تعادل و مساوات (۱۳۶۸-۱۳۶۰)، گفتمان کنترل سیاسی و آزادسازی اقتصادی (۱۳۷۶-۱۳۶۸)، گفتمان مشارکت سیاسی و آزادسازی اقتصادی (۱۳۸۴-۱۳۷۶)، گفتمان کنترل سیاسی و کنترل بازار (۱۳۹۲-۱۳۸۴)، و گفتمان مشارکت محدود سیاسی و آزادسازی اقتصادی (۱۴۰۰-۱۳۹۲) می باشند. در نهایت با مبنا قرار دادن نظریه نهادگرایی، این نتیجه به دست آمد که عدم نهادسازی در نظام برنامه ریزی کشور و یا ضعف و محدودیت شدید نهادهای دولتی و بخش خصوصی در سیاست گذاری، تامین و عرضه زمین و مسکن، منجر به سوق یافتن سیاست ها و اقدامات به سمت گفتمان سازی های سلیقه ای، فردی و شخصی شده است که معادل با بی برنامگی و آشفتگی در نظام مدیریت زمین و مسکن می باشد. این مشکل پس از گذشت چهار دهه از انقلاب همچنان پابرجا بوده و بحرانی تر از قبل شده است. بنابراین، مهمترین محور آسیب شناسی سیاست های زمین و مسکن که قابل استنتاج از این مطالعه ، همانا «تقویت نهادهای سیاست گذار و افزایش ظرفیت های حقوقی و اختیارات این نهادها به صورت یکپارچه در جهت پاسخ گویی به کف مطالبات عمومی جامعه در خصوص زمین و مسکن شهری» است.

تحلیل گفتمان، سیاست زمین، زمین ومسکن شهری.