توران فیضی کمره - دانشجوی دکتری جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
رامین رحمانی - دانشیار، گروه جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
حسن سلطانلو - دانشیار، گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده تولید گیاهی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران
محمد متینی زاده - دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

زادآوری پسته جنگلی (Pistacia vera L.) که جنگل های طبیعی آن در مناطق خشک و نیمه خشک ایران پراکنش دارند، به دلیل توسعه تخریب ناشی از فعالیت های انسان و افزایش تنش های محیط به شدت کاهش یافته است. یکی از شیوه های نوین بازسازی و احیای جنگل های تخریب شده، استفاده از فن آوری تولید نهال میکوریزی در طرح های جنگل کاری است. پژوهش پیش رو با هدف تولید نهال میکوریزی پسته جنگلی، ارزیابی برخی ویژگی های ریخت شناسی نونهال آن و برآورد هزینه تولید انجام شد. جمع آوری بذر از پنج درخت مادری در یک توده خالص پسته جنگلی در منطقه قازان قایه (استان گلستان) انجام شد. بذرهای تازه جوانه زده پس از تلقیح شدن با Funneliformis mosseae C. Walker & A. Schuessler (= Glomus mosseae T.H. Nicolson & Gerd.) که قارچ میکوریزی غالب در ریزوسفر درختان مادری بود، در گلدان کاشته شدند. پنجاه نونهال میکوریزی و ۵۰ نونهال شاهد طی یک فصل رویش در شرایط فضای باز (خارج از گلخانه) رشد کردند. تفاوت ویژگی های ریخت شناسی نونهال های میکوریزی و شاهد ازنظر میانگین های طول ساقه، قطر یقه، تعداد جوانه و تعداد شاخه در سطح اطمینان ۹۹ درصد معنی دار بود. درنتیجه همزیستی میکوریزی، میانگین رشد طولی نونهال ها حدود ۶۰ درصد و میانگین رشد قطر یقه آنها حدود ۴۰ درصد افزایش یافت. علاوه بر این، تعداد جوانه نونهال های میکوریزی حدود ۶۷ درصد و تعداد شاخه آنها حدود ۵۱ درصد بیشتر از نونهال های شاهد بود. هزینه تولید نونهال میکوریزی ۲/۳ برابر بیشتر از نونهال های شاهد برآورد شد. تلفات نونهال های میکوریزی ۱۰ درصد و تلفات نونهال های شاهد ۳۰ درصد بود. بین درصد کلونیزاسیون قارچ با ویژگی های ریخت شناسی نونهال های پسته جنگلی همبستگی معنی داری وجود داشت. برای مدیریت پایدار جنگل های طبیعی پسته که امروزه با کاهش شدید زادآوری مواجه هستند، می توان با استفاده از فن آوری تولید نهال میکوریزی و کاهش تلفات، هزینه جنگل کاری را کاهش داد و تعداد نهال مستقرشده را افزایش داد.

بذر, تلقیح, زادآوری, مناطق خشک و نیمه خشک