بهرام دلفان اباذری - دکترای جنگلداری از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات / کارشناس ارشد سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور.
خسرو ثاقب طالبی - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
منوچهر نمیرانیان - دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

از میان مناطق رویشی پنجگانه کشورتنها جنگلهای هیرکانی در شمال ایران هستند که با سطحی حدود ۹/۱میلیون هکتار جزء جنگلهای تولیدی بحساب می آیند که در طول سالیان گذشته در قالب طرحهای جنگلداری تحت مدیریت درآمده اند و بخشی از فرآورده های چوبی مورد نیاز کشور را تولید می کنند. تداوم تولید در جنگل به استقرار و تحول زادآوری طبیعی در آن وابسته است. جنگلهای شمال ایران چنانچه تحت دخالتهای بی جا و مخرب انسانی قرار نگیرند، خودبه خود به تجدید حیات قادر خواهند بود. روند استقرار تجدید حیات طبیعی در جنگل نسبتا کند و بطیی است. در جنگلهای طبیعی دخالت نشده راش در منطقه کلاردشت اساسا سه مرحله تحولی شامل: تخریب اولیه، (صعود و افزایش رشد) و اپتیمال قابل مشاهده است. شروع استقرار زادآوری به ایجاد حفره در تاج پوشش توده های جنگلی منوط است که این وضعیت زمانی به وجود می آید که در نتیجه کهولت سن و دیرزیستی درختان دچار ضعف فیزیولوژیکی شده و از وسعت تاج پوشش آنها کاسته می شود و یا در اثرعوامل طبیعی مانند باد، طوفان و صاعقه شکسته و یا می افتند و در نتیجه سبب ایجاد حفره هایی در سطح عرصه جنگل می گردد. اندازه سطح حفره هایی که بدون هیچ گونه دخالتی در توده های طبیعی ایجاد می شود و همچنین وضعیت کمی و کیفی و روند استقرار زادآوری در هر مرحله تحولی می تواند راهکار بسیار خوبی در مدیریت، طراحی و اجرای طرحهای جنگلداری داشته باشد که در نهایت به حصول یک زادآوری طبیعی مطلوب در جنگل منجر خواهد شد. بررسیهای به عمل آمده نشان داد که در توده های طبیعی دخالت نشده راش، بیشترین فروانی به حفره هایی مربوط است که حداقل ۲ اصله درخت افتاده داشته و به طور متوسط سطحی معادل ۵۵۲ متر مربع را شامل می شود و کمترین فراوانی مربوط به حفره هایی است که بیش از ۴ اصله درخت افتاده داشته و سطحی معادل ۱۲۰۰ تا۱۷۰۰ متر مربع را شامل می شود. در میان مراحل تحولی مختلف از نظر میزان زادآوری طبیعی بیشترین فراوانی به مرحله تحولی تخریب (فاز تجدید حیات) با ۱۷۶۰۰اصله در هکتار مربوط است و در مراحل تحولی بعدی از میزان تجدید حیات به شدت کاسته می گردد.

حفره, زادآوری طبیعی, تاج پوشش, مراحل تحولی