بایزید یوسفی - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان، سنندج، ایران

به منظور بررسی و مقایسه خصوصیات اکولوژیکی و مورفولوژیکی جمعیت های بنه (Pistacia atlantica) در استان کردستان، تعداد ۱۳ منطقه نمونه معین و در هر منطقه تعداد ۳۰ پایه ماده درخت بنه به صورت تصادفی انتخاب و در طی دو سال (۷۶-۱۳۷۶) از لحاظ صفات مورد نظر ارزیابی گردیدند. داده های به دست آمده براساس الگوی طرح های آشیانه ای تجزیه و برای مقایسه میانگین صفات میان مناطق مورد بررسی از آزمون چنددامنه ای دانکن در سطح احتمال ۵% استفاده گردید. برای تبیین روابط بین صفات، ضرایب همبستگی میان آن ها محاسبه گردید و همچنین برای پی بردن به میزان شباهت میان مناطق نمونه و پیدا نمودن گروه های واقعی براساس صفات مورد بررسی در مورد داده ها تجزیه کلاستر اعمال گردید. درختان بنه مناطق مورد بررسی از لحاظ کلیه صفات مورد نظر (صفات مربوط به برگ و برگچه و خوشه و میوه و...) به استثنای طول خوشه دارای اختلاف معنی داری در سطح احتمال ۱% (وزن برگچه در سطح احتمال ۵%) با همدیگر بودند. به طور کلی، درختان بنه واقع در مناطق جنگلی بانه و مریوان از لحاظ صفات مربوط به برگ و برگچه (سطح، وزن، طول برگ و...) برتر از مناطق غیرجنگلی استان بودند که با توجه به این مطلب می توان اعلام نمود که در مناطق جنگلی که آب و هوایی سرد و خشک تر از مناطق جنگلی دارند، کوچک، کم عرض و باریک بودن برگ ها یکی از عوامل کاهش سطح تبخیر و سازو کارهای مقاومت به خشکی و بقای این گونه باشد. میانگین ابعاد میوه در مناطق غیرجنگلی کوچک تر از مناطق جنگلی بود. میانگین وزن ۱۰۰ میوه ۴۸/۱۲ گرم با ضریب تغییر ۱۰/۲۹ درصد و میانگین وزن ۱۰۰ دانه معادل ۳/۵۲ گرم با ضریب تغییر cv) ۱۵/۴۵) درصد بود. از لحاظ وزن ۱۰۰ دانه، درختان مناطق علی آباد (سقز) با میانگین ۴/۴۴ گرم و دزلی (مریوان) با میانگین ۴/۲۵ گرم جزو برترین ها بودند. وزن دانه می تواند شاخص خوبی برای قدرت رویش بذر باشد، چنان چه بیشترین زادآوری طبیعی هم در دزلی مریوان مشاهده گردید. بذرهای درختان واقع در مناطق عبدالمومن (سقز)، دزلی (مریوان) و خوری آباد بانه به ترتیب با درصد پوکی ۵۷/۸۳، ۶۶/۳۳، ۶۶/۸۳ جزو سالم ترین بذرها در میان مناطق مورد بررسی بودند. با توجه به همبستگی مثبت و معنی دار درصد پوکی با دمای هوا (۰/۵۷۱= r) می توان اعلام نمود که دمای بالای هوا بر عدم موفقیت تلقیح و پوک شدن بذر تاثیر دارد. با بررسی میانگین صفات عمومی درخت بنه (قطر برابر سینه، ارتفاع و ...) مناطق مختلف معلوم شد که درختان جنگلی بنه واقع در مناطق غیرجنگلی گسترش جانبی (تعداد شاخه اولیه بیشتر) و ارتفاعی تقریبا موزون تر از مناطق جنگلی دارند. این امر احتمالا به واسطه وجود نور کافی، رقابت میان گونه ای کم در مناطق غیرجنگلی است، لیکن در مناطق جنگلی درختان بنه رشد عمودی بیشتری داشتند. با توجه به دامنه تغییرات نسبتا وسیع صفات اکولوژیکی مورد بررسی مناطق تحت رویش بنه در استان می توان اظهار داشت که یکی از عوامل بقای بنه در کردستان انعطاف و انطباق اکولوژیکی و مقاومت این گونه به عوامل محدودکننده رشد از جمله سرما و خشکی می باشد. نتیجه تجزیه کلاستر نشان داد که با توجه به فواصل و درصد شباهت میان گروه های (مناطق) مورد بررسی در مطالعات آتی می توان تعداد گروه ها یا مناطق را از ۱۳ به ۷ منطقه (در شهرستان بانه آلوت و خوری آباد، در شهرستان سقز عبدالمومن، در شهرستان سنندج بوربان، در شهرستان کامیاران کاشتر و در شهرستان مریوان گله و دزلی) تقلیل داد.

پسته وحشی, کردستان, تجزیه کلاستر, خصوصیات اکولوژیکی و مورفولوژیکی