سید علیرضا حسینی شیرازی - استاد سطح عالی مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه علمیه قم.
محمد لطفی پور - دانش آموخته سطح سه مرکز تخصصی علوم حدیث حوزه علمیه قم.

عنوان استثنا، در برخی دانش ها و معارف اسلامی از جمله: فقه، اصول، تفسیر و حدیث مطرح شده است. یکی از کاربست های این عنوان را می توان در دانش اعتبارسنجی احادیث شیعه دنبال کرد. در اطلاعات راه یافته به کتاب های فهرست با پدیده رایجی در حوزه حدیثی قم، با نام فرایند استثنا مواجه هستیم که معنا و مفهومی خاص از آن، متناسب با موضوع این دانش اراده شده است. به گاه بازخوانی مدخل یونس بن عبدالرحمن در فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی با عبارتی از ابن ولید که استثنای احادیث منفرد محمد بن عیسی بن عبید از یونس در خود جای داده است برخورد می کنیم که در تحلیل آن احتمالات گوناگونی وجود دارد. در نوشتار پیش رو از یک سو با رویکرد و نگرش تاریخ حدیث شیعه به سیر تطور و کنش گری دانشیان اعتبارسنجی و فقیهان نسبت به استثنای منفردات محمد بن عیسی از قرن پنجم تا دوران معاصر پرداخته شده است. از سوی دیگر، تمرکز خود را بر نقد و نپذیرفتن نگرش های گوناگون پیرامون دلیل و زیرساخت های این استثنا قرار داده است که در نوشته های پیشین به صورت یک مجموعه مشاهده نمی شود. افزون بر آن، در مقاله حاضر از طریق پدیدار کردن یک انگاره نوین، به تحلیل و بازشناسی زیرساخت استثنای منفردات محمد بن عیسی از یونس در بستر تاریخی پرداخته است.

استثنای ابن ولید, احادیث منفرد, محمدبن عیسی بن عبید, یونس بن عبدالرحمن