محمد حسین وفائیان - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران
حسن ابراهیمی - عضو هیئت علمی و استادیار گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه تهران

عینیت و توحید صفات الهی در کلمات صدرالمتالهین، برپایه انتزاع مفاهیم متعدد از حیثیت واحد بنا نهاده شده است. این انگاره با مسئله اتحاد مفهوم با مصداق و همچنین حیثیت حکایتگری آن به راحتی سازگار نمی افتد. در این نوشتار، توحید صفات و ذات، اصلی مفروض در برابر پرسش از امکان انتزاع مفاهیم متعدد از حیثیت واحد قرار داده شده و معیار صدرالمتالهین شیرازی در پاسخ بدان تبیین می گردد. از این روی، در این جستار ابتدا دیدگاه او درباره ارجاع صفات الهی به معنا و حیثیت واحد بیان گردیده و سپس به تشریح مناقشه انتزاع کثیر از واحد و تناقضی که صدرا نیز بدان ملتفت است، پرداخته می شود. در ادامه با مداقه در حیثیات اطلاقی و تعلیلی و تقییدی و انواع آن ها از منظر حکیم ملاصدرا، امکان انتزاع مفاهیم کثیر از واحد بما هو واحد در بحث صفات باری تعالی، به شیوه ای تحلیلی توصیفی اثبات گردیده و کثرت صفات در خارج، به کثرتی مجازی با حیثیتی واحد در خارج، ارجاع داده شده است.

انتزاع مفهوم, حیثیت اطلاقیه, حیثیت تعلیلیه, حیثیت تقییدیه, معقول ثانی, ملاصدرا