مهدی حمیدی - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران
علیرضا هدایی - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران
محمد اسحاقی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

در میان ادله­ی اربعه کمترین تفاهم پیرامون دلیل عقل وجود دارد. معانی گوناگون این واژه و منقح نبودن جایگاه آن در ابواب اصول فقه زمینه بروز سوءتفاهم را بیشتر کرده است. در این شرایط بررسی جداگانه­ی دیدگاه هر صاحب­نظر می­تواند احتمال گرفتار شدن در دام اشتراکات لفظی را کم و به ایجاد تفاهم کمک نماید. مولی احمد نراقی یکی از اصولیین برجسته­ای است که در اوایل دوره­ی تجدید حیات اصول با موشکافی به بحث از ابعاد دلیل عقل پرداخته؛ اما نظراتش کمتر مورد توجه قرار گرفته­اند. نام­برده باوجود پذیرش حجیت دلیل عقل و مبانی کلامی و اصولی آن، قیود قابل تاملی برای استناد به این دلیل بیان کرده و ملاحظات مهمی درباره­ی قاعده­ی ملازمه دارد که حاصل­شان منضبط شدن قطع به حکم از راه عقل است و پای­بندی فقیه به آن­ها کارایی دلیل عقل در استنباط را کم می­کند. نراقی هم­چنین با تکیه بر مبانی اصولی خود به نقد استنادات دیگر فقها به دلیل عقل پرداخته است. در این مقاله با رویکرد ویژه به اثری کم­تر شناخته­شده از نراقی به دیدگاه­ها و انتقادات وی درباره­ی دلیل عقل پرداخته می­شود.

احمد نراقی, حسن و قبح, دلیل عقل, قاعده ی ملازمه, مناط حکم