پریسا پناهی - دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
بهنام حمزه - دانشیار، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
عادل جلیلی - استاد، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
احمد احمدی - استادیار، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران
مریم حسنی نژاد - پژوهشگر، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

بانک بذر خاک یکی از اجزاء مهم در پویایی پوشش گیاهی است که مطالعه آن می تواند اطلاعات مهمی برای مدیریت، ترمیم و اصلاح پوشش گیاهی مراتع فراهم کند. در مطالعه ساختار بانک بذر موارد مهمی ازقبیل تنوع گونه ای، تراکم بذر و تغییرات آنها در عمق های مختلف خاک، تشابه با پوشش گیاهی روزمینی و همچنین ارتباط بین ابعاد و شکل بذر با ماندگاری آن مطرح می شود. در این پژوهش، ساختار بانک بذر در یکی از مراتع نیمه استپی ایران در استان آذربایجان­غربی، گردنه قوشچی در شمال شهرستان ارومیه، بررسی شد. نمونه برداری از بانک بذر در ۲۰ پلات یک متر مربعی که بر روی ۴ ترانسکت پیاده شده بودند، از دو عمق ۵-۰ و ۱۰-۵ سانتی­متری انجام شد. بذرهای موجود در خاک با استفاده از روش ظهور گیاهچه شناسایی شده و با فلور منطقه تطبیق داده شد. طبق نتایج، تراکم بانک بذر خاک با افزایش عمق به طور قابل توجهی کاهش می­یافت و از ۷۰ گیاهچه در عمق سطحی به ۳۵ گیاهچه در عمق ۱۰-۵ سانتی متری رسید. در هر دو عمق، بیشترین فراوانی گیاهچه های سبزشده مربوط به Bromus tectorum (۳۱ گیاهچه در عمق سطحی و ۱۴ گیاهچه در عمق ۱۰-۵ سانتی متری) بود. همچنین، ماندگاری و بقای یک بذر در بانک بذر خاک به مقدار زیادی بستگی به اندازه و شکل بذر دارد، به طوری که براساس نتایج، بذرهای مربوط به خانواده Poaceae به دلیل شکل سوزنی و دراز و سیخک مانند جابجایی کمتری داشته و بنابراین تراکم بیشتری در بانک بذر داشتند. درمجموع، آگاهی از تنوع بانک بذر در برنامه های حفاظت و احیای مراتع به­ویژه در اکوسیستم های خشک کشور بسیار ضروری است.

آذربایجان غربی, بانک بذر, پوشش گیاهی روزمینی, مرتع نیمه استپی