حسین بتولی - دانشیار پژوهش، باغ گیاه شناسی کاشان، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

ماسه­ زارهای بیابانی یکی از شکل­ های ژئومورفولوژی غالب گستره نواحی گرم و خشک بیابانی به شمار می­ آید که به ­واسطه ساختار عوامل تشکیل­ دهنده این رخساره، از شرایط ادافیکی خاصی برخوردار می­ باشند. وجود خاک­ های ماسه ­ای با نفوذپذیری بسیار زیاد و حساس در برابر فرسایش بادی، حاکمیت طوفان شن، فقر مواد غذایی خاک، کمبود رطوبت نسبی، فراوانی انرژی نورانی خورشید، نقصان نزولات جوی و خشکی مفرط هوا، از جمله ویژگی­ های برجسته ماسه ­زارهای بیابانی می ­باشد که استقرار گیاهان شن­ دوست را محدود ساخته و تنوع و تراکم پوشش گیاهی نیز پائین می­ باشد. (بتولی و شاهمرادی، ۱۳۹۱). اراضی ماسه ­ای که به بیابان­ های ماسه ­ای یا« ارگ» موسوم است از عوارض مهم در مناطق بیابانی می­ باشند. این نوع بیابان ­ها در نتیجه فرسایش شدید سایر مناطق و حمل ماسه و انباشته شدن آن حاصل می ­شوند و در صورت تداوم وزش باد و طوفان در این مناطق، تپه ­های ماسه­ ای جدید دائما تشکیل می­ گردند (احمدی، ۱۳۸۷). مناطق خشک و بیابانی یکی از اکوسیستم ­های بسیار حساس موجود در طبیعت می­ باشد که به ­واسطه عوامل محدود­کننده متنوع حاکم بر این مناطق، باعث ایجاد شرایط خاص زیست محیطی شده و نتیجتا" تنوع گیاهی آن بسیار محدود می­ شود (کردوانی، ۱۳۷۴). بیش از چهل و شش هزار کیلومتر مربع از اراضی بیابانی کشور را پهنه­ های ماسه ­ای تشکیل می­ دهد (عباسی، ۱۳۹۲). اگرچه در بخشی از گستره ماسه­ زارهای بیابانی به لحاظ استقرار گیاهان ماسه ­دوست، امروزه به­ عنوان تپه ­های شنی پوشیده از گیاه تلقی شده و جزء اراضی ماسه­ ا ی تثبیت شده قرار می­ گیرند، با وجود این در بخش قابل توجهی از پهنه ­های شنی که بدون پوشش گیاهی بوده و به لحاظ حاکمیت باد و سیطره انواع استرس­ های محیطی، جزء تپه ­های ماسه ­ای فعال و روان قرار داشته و هر ساله با جابجائی خود مشکلات فراوانی را برای جاده ­ها، اراضی کشاورزی، شهرها و تاسیسات وارد می ­آورند و پیوسته نیز در حال پیش­روی هستند (بتولی، ۱۳۸۱)...