حامد نظرپور - استادیار ادیان و عرفان، گروه معارف اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

از مباحث مهم در تفاسیر قرآن، بحث محکم و متشابه است. یکی از عرفا و مفسرین غرب اسلامی در سده ششم هجری، ابن برجان است. این پژوهش به دنبال بررسی دیدگاه ابن برجان درباره محکم و متشابه است. روش این پژوهش، اسنادی و توصیفی-تحلیلی است. یافته ها حاکی از این است که از دیدگاه ابن برجان معنای اول متشابه، تفصیل محکم است. مبنای او در این معنا، سلسله مراتب وحی الهی و نزول آن است که عبارت است از: ام الکتاب (یا همان کتاب مبین و لوح محفوظ)، حروف مقطعه و قرآن. معنای دوم متشابه عبارت است از شبیه بودن آیات با یکدیگر در اعجاز و حقانیت، شباهت آیات قرآن با آیات کتاب مبین و شبیه بودن برخی آیات قرآن با برخی دیگر که منجر به اشکال و تحیر در خواننده می شود. از نظر ابن برجان حروف مقطعه از جهتی محکم و از جهتی متشابه هستند. همچنین شباهت ها و شواهد لازم برای تاثیرپذیری ابن برجان از دیگران یافت نشد و به نظر می رسد دیدگاه او درباره محکم و متشابه مبتنی بر دریافت و اجتهاد خود او از آیات قرآن و روایات نبوی است.

ابن برجان, ام الکتاب, متشابه, محکم