حمید آیباغی اصفهانی - گروه معماری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
روناک نجفی - گروه معماری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
زینب خرامین - گروه معماری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران
میترا جدلی - گروه معماری، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

طراحی شهری ایرانی- اسلامی، به نوعی بازتاب کاربرد کلیه اصول ساختار موجود در طبیعت می باشد. کل های موجود در طبیعت از تعاملات کلهای کوچکتر با مقیاس های مختلف در سلسله د اتبی که تا ساختار ماده پیش می رود، شکل گرفته اند. بنابراین در این مقاله بهسلسله مراتب به عنوان یکی از مهم ترین ادول موجود در عرفان اسلامی و مورد استفاده در شهرسازی ایرانی- اسلامی پرداخته می شود. این اصل یکی از مهم ترین قوانین لازم برای دستیابی به انسجام شهری می باشد. در شهرهای گذشته ما سلسله مراتب به صورت پیوسته در کلیهمقیاس ها از استخوان بندی شهر تا ترکیبات معماری مورد توجه بوده است؛ لیکن مرور تجربیات شهری معاصر نشان میدهد که لفظ سلسلهمراتب به صورت صوری وغالبا موردی و موضعی مطرح بوده است نه اینکه مفهوم جامع آن (شامل موارد و مراتب لازمه و توجه به کلیت کالبدفضاهای شهری و معانی آنها مورد توجه قرار گیرد. در حقیقت چیدمان های شطرنجی و شبکه ای بسیاری از طرح های شهری امروز تنها خیالانسجام شهری را با خود به همراه دارند؛ زیرا که در طرح هایی که امروزه با اهداف مختلف برای شهرها ارائه می شوند، مقیاس های میانی وفضاهای اشتراکی به عنوان دو عنصر ایجاد کننده سلسله مراتب و متعاقبا انسجام شهری مورد فراموشی قرار گرفته اند. در این مقاله ابتدا بهتشریح مفهوم عام این اصل و همچنین مفاهیم عرفانی آن در عرفان اسلامی و ایرانی پرداخته شده است، سپس ابعاد مختلف اصل سلسلهمراتب در محیط های مصنوع به کمک مصادیق تصویری شهرهای ایرانی- اسلامی مورد توجه قرار می گیرد و در پایان با بررسی موارد فوق در نمونه موردی محدوده معماری معاصر از قاجار تا به امروز، رهنمودهایی به منظور به کارگیری این اصل در طراحی شهری امروز ارائه خواهد شد.

طراحی شهری، عرفان اسلامی، شهر ایرانی اسلامی، اصل سلسله مراتب، مقیاس های میانی، معماری و طبیعت