رضا شیخ اکبری مهر - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه قم، قم، ایران
زهرا خلیلی - گروه علوم محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
یونس عصری - بخش تحقیقات گیاه شناسی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
مهدی رمضانی - گروه علوم محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

مقدمه: گیاهان نقش کلیدی در تعادل اکوسیستم داشته و بنابراین برای پایداری محیط زیست حیاتی هستند. شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه به عنوان اصل زیربنایی برای سایر تحقیقات محسوب شده است و می­ تواند نقطه شروعی برای مطالعات تکمیلی آینده باشد. تنوع زیستی یکی از جنبه های مهم حیات، به ویژه با توجه به اقلیم و کاربری زمین می ­باشد. تخریب محیط ­زیست و منابع طبیعی موجب انقراض گونه­ های گیاهی و جانوری و درنتیجه کاهش تنوع زیستی در جهان شده است. نظر به این که امروزه انسان­ ها با مشکلات متعدد محیط زیستی و تهدید تنوع زیستی مواجه هستند، بهترین راه برای نجات تنوع زیستی و درک ارزش­ های آن، ارزیابی و پایش مستمر زیستگاه هاست. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تنوع زیستی گیاهی منطقه حفاظت شده پلنگ دره در استان قم و همچنین تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه­ های گیاهی منطقه انجام شده است. اطلاعات و نتایج بدست آمده از این تحقیق می­ تواند در تبیین جایگاه مناطق حفاظت شده در حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی، سلامت محیط زیست و تدوین برنامه ­های مدیریتی- حفاظتی مناسب، مورد استفاده قرار گیرد. مواد و روش ­ها: منطقه حفاظت شده پلنگ­دره استان قم در جنوب غربی و۵۰ کیلومتری شهرستان قم واقع شده است. به منظور آشنایی با فلور منطقه طی بازدیدهای دوره­ای، جمع ­آوری نمونه ­های گیاهی در فصول رویشی دو سال متوالی انجام گردید. پس از جمع­ آوری نمونه ­ها، ضمن یادداشت کردن مختصات محل، ارتفاع محل جمع ­آوری و ویژگی ­های گیاه، نمونه ­ها پرس و خشک شدند و سپس بر اساس روش ­های رایج و با استفاده از منابع معتبرگیاه ­شناسی شناسایی شدند. ضمن تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه ­های گیاهی، شکل زیستی گیاهان براساس روش رانکیه و پراکنش جغرافیایی گونه­ های گیاهی منطقه با استفاده از تقسیم­ بندی زهری و لئونارد تعیین شد. به منظور ارزیابی تنوع زیستی پوشش گیاهی در امتداد یک شیب ارتفاعی، ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه، به سه طبقه (۱۶۰۰-۱۹۰۰،۱۳۰۰-۲۲۰۰،۱۶۰۰-۱۹۰۰ متر) تقسیم شد. نمونه­ برداری به صورت سیستماتیک- تصادفی از طبقات مختلف ارتفاعی منطقه مورد مطالعه انجام و شاخص ­های تنوع زیستی محاسبه گردید.نتایج: نتایج نشان ­دهنده وجود ۱۷۱ گونه گیاهی متعلق به ۱۲۶ سرده و ۴۶ تیره در منطقه مورد مطالعه می ­باشد. بزرگترین تیره گیاهی منطقه تیره کاسنی (Asteraceae) است. از نظر شکل زیستی، ۴۵ درصد گونه­ها به همی­کریپتوفیت ­ها و ۲۲ درصد به تروفیت­ ها تعلق دارند. بررسی کورولوژی گونه ­ها نشان می­ دهد که بیش از ۶۵ درصد فلور منطقه به ناحیه رویشی ایران - تورانی و ۱۲ درصد به ناحیه رویشی ایران - تورانی و مدیترانه­ ای تعلق دارند. ۱۵درصد از گونه­ های شناسایی شده بومزاد ایران بوده و برخی از گیاهان در فهرست گونه­ های آسیب­ پذیر و یا در معرض خطر انقراض قرار دارند. ارزیابی شاخص ­های تنوع زیستی در طبقات مختلف ارتفاعی نشان می­ دهد که شاخص ­های تنوع گونه ­ای و غنای گونه ­ای در طبقه ارتفاعی حدواسط به بیشترین حد خود رسیده و با افزایش ارتفاع از تنوع گونه ­ای کاسته می­ شود.بحث: شناخت عناصر گیاهی یک منطقه یک اقدام ضروری و قدم اول در حل مسائل اکولوژیکی مانند حفاظت زیستی و مدیریت منابع طبیعی و ارزیابی شرایط محیط زیستی است. حضور فراوان برخی عناصر گیاهی شاخص تخریب و همچنین فراوانی تروفیت­‍ ها در منطقه مورد مطالعه، نشان­ دهنده اقلیم خشک و کمبود نزولات جوی و همچنین تخریب­ های صورت گرفته در منطقه به علت چرا و فعالیت­ های انسانی غیرمجاز می ­باشد. از آن جائی که منطقه مورد مطالعه یک منطقه حفاظت شده بوده و از پوشش گیاهی متنوع و بومزادی مناسبی بهره می­ برد، و برخی از گیاهان بومزاد منطقه مستعد آسیب­ پذیری و یا در معرض خطر قرار دارند، مدیریت دقیق­تر حفاظتی باید در دستورکار قرار گیرد.

بومزادی, حفاظت, فلورستیک, کورولوژی