علی جمشیدیان - گروه علوم و مهندسی محیط زیست، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
عاطفه چمنی - گروه علوم و مهندسی محیط زیست، مرکز تحقیقات پسماند و پساب، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
مژگان احمدی ندوشن - گروه علوم و مهندسی محیط زیست، مرکز تحقیقات پسماند و پساب، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

مقدمه: مناطق حفاظت شده ابزارهایی حیاتی در مدیریت و حفاظت از محیط زیست خشکی و دریایی هستند. با این حال، تضاد بین اولویت­ های حفاظتی و برداشت منابع از مناطق حفاظت شده روز به روز در سراسر جهان حال افزایش است. پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته به واسطه تنوع زیستی بالا از ارزش حفاظتی برخوردار است، ولی در سال­ های اخیر به دلیل جاذبه­ های غنی معدنی به شدت مورد بهره ­برداری قرار گرفته است. از این رو، مطالعه حاضر به بررسی غلظت کادمیوم خاک و گیاه درمنه دشتی، عامل انتقال و عوامل موثر در بروز آن پرداخته است.مواد و روش ها: ۴۵ نمونه­ خاک از عمق ۰ تا ۳۰ سانتی­متر و برگ گیاه درمنه دشتی (Artemisia sieberi) در ۱۵ نقطه در منطقه دشتی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش موته (با وسعت ۴۲۳ کیلومترمربع) برداشت و غلظت کادمیوم نمونه ­ها توسط دستگاه جذب اتمی مدل محاسبه شد. جذب کادمیوم توسط گیاه با استفاده از عامل انتقال محاسبه و تفسیر شد. با استفاده از روش معکوس فاصله وزنی در نرم افزار GIS، نواحی آلوده به کادمیوم در بخش خاک و گیاه تعیین و وسعت و موقعیت مکانی نواحی با غلظت کادمیوم بیش از mg/kg ۵ در خاک و بیش از mg/kg ۲/۰ در برگ گیاه بر اساس استاندارد سازمان بهداشت جهانی و  آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا شناسایی شد. درنهایت از مدل­های رگرسیون خطی، لگاریتمی، توانی، نمایی و چندجمله­ای برای بررسی اثر حمل و نقل جاده­ای در آلودگی به کادمیوم استفاده شد.نتایج: متوسط غلظت کادمیوم در گیاه و خاک (mg/kg) به ترتیب برابر با  ۱۱/۰ ± ۳۹/۰ و  ۱۵/۰ ± ۹۷/۲ بدست آمد. بیشترین غلظت خاک این عنصر در میانه­ های منطقه برابر با mg/kg ۶۹/۰ ± ۰۰/۱۵ بدست آمد که با حرکت به سمت قسمت­ های جنوبی منطقه، به تدریج از غلظت آن کاسته شد. بیشترین غلظت این عنصر در برگ­های گیاه درمنه در بخش­های شمالی ناحیه برابر با mg/kg ۰۹/۰ ± ۶۲/۰ بود و کمترین مقدار نیز در بخش میانی (mg/kg ۳۲/۰ ± ۰۵/۰) ثبت گردید. عامل انتقال بین دو مقدار ۰۰۵/۰ تا ۵۴۴/۰ با متوسط ۹۳/۴ قرار داشت. بر اساس حد استاندارد mg/kg ۵ کادمیوم در خاک، وسعتی برابر با ۸۰/۲۰ درصد از منطقه به عنوان ناحیه آلوده به این عنصر شناخته شد، حال آن که با در نظر گرفتن مقدار مجاز mg/kg ۲/۰ در گیاه، بخش­های بسیار زیادی از پوشش گیاهی منطقه (بیش از ۹۵ درصد) آلوده به کادمیوم شناسایی شد. بهترین مدل رگرسیونی در حالت مدل نمایی با مقدار ضریب تشخیص ۳۰۱/۰ نشان داد که حمل و نقل جاده­ای به عنوان یکی از مهم ترین عوامل انسانی موجب افزایش آلودگی خاک و گیاه درمنه دشتی موته به کادمیوم شده است.بحث: اکتشاف طلا و احداث معادن متعدد در منطقه موته و همچنین احداث کنارگذرهای شمال استان اصفهان باعث شد تا تهدیدات زیادی متوجه اکوسیستم و گونه­ های این ناحیه شود. بر اساس نتایج بدست آمده، خاک­ های منطقه دشتی موته به عنصر کادمیوم آلوده شده است. غلظت بالای این عنصر در خاک­ های اطراف جاده ­ها و کاهش غلظت آن­ها با افزایش فاصله از جاده معیاری از اثر حمل و نقل جاده­ای بر افزایش آلودگی خاک است. بر این اساس، جلوگیری از احداث راه ­های مواصلاتی در مناطقی با اکوسیستم­ های ارزشمند، افزایش کیفیت سوخت و خودروها و همچنین کاهش بار ترافیکی از جمله مهم ترین راهکارها برای حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی به عناصر سمی بالقوه است.

کادمیوم, موته, آلودگی خاک, درمنه دشتی