سکینه خان سالاری - پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، تهران، ایران
محمود امیدی - اداره کل هواشناسی استان مرکزی، اراک، ایران
مژگان فلاح زاده - اداره کل هواشناسی استان مرکزی، اراک، ایران

با توجه به گرمایش جهانی و تغییر اقلیم و افزایش خشکسالی و رخدادهای بارشی فرین، آشنایی با ویژگی­های بارش منطقه به منظور مدیریت منابع آب، به­ویژه در زمان وقوع بارش­های سیل­آسا و تبدیل خطرآفرینی این رخدادها به افزایش ذخایر آبی با مدیریت صحیح از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. در پژوهش حاضر ویژگی­های بارش در استان مرکزی در دوره آماری ۳۰ ساله (از سال زراعی ۱۳۷۱-۱۳۷۰ تا ۱۴۰۰-۱۳۹۹) با روش­های آماری، مورد تحلیل و سپس با نرم افزارArcGIS  توزیع مکانی آنها ترسیم و بررسی شد. همچنین روند تغییرات بارش در مقیاس زمانی ماهانه، فصلی و سالانه با استفاده از آزمون من-کندال مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر این بارش فرین بااستفاده از چهار شاخص بارش فرین شامل مجموع بارش فرین (R۹۵p)، تعداد روزهایی که در سال مورد بررسی، مقدار بارش در آنها از آستانه بارش فرین آن ایستگاه بیشتر باشد (R۹۵d)، شدت مطلق بارش فرین (AEPI) و کسری از کل بارندگی ناشی از رخدادهای فراتر از آستانه بارش فرین (R۹۵pT) که بیانگر نسبت بارش فرین به بارش سالانه در روزهای بارانی (بارش روزانه بیش از یک میلی­متر) است، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان می­دهد به طور متوسط بیشینه شاخص R۹۵pT، ۵۳ درصد از بارش سال را شامل می­شود که در صورت آگاهی از زمان وقوع این فرین­ها مدیریت سیلاب­ها و استفاده بهینه از منابع آبی از نتایج آن است که بیش از ۲۰ درصد این بارش­های فرین در فروردین ماه رخ داده است. در این راستا طبق بررسی توزیع مکانی بارش در استان مرکزی، بیشینه وقوع مقدار میانگین بارش سالانه و فصلی به استثنای فصل تابستان در جنوب­غرب و کمینه آن در مناطق شرقی استان مرکزی قرار دارد و به­طور متوسط بیشترین بارش در فصل زمستان و سپس در بهار و پاییز رخ داده است. همچنین فروردین­ماه با ضریب تغییرات ۸/۰ و میانگین بارش ماهانه در طول دوره آماری مورد مطالعه برابر با ۶/۵۵ میلی­متر پربارش­ترین ماه است و به دلیل وقوع اکثر بارش­های فرین در این ماه بیشترین ارزش ذخیره­سازی و مدیریت آب را در بین ماه­های سال را دارد. همچنین از دیدگاه مقدار بارش میانگین ماهانه، بعد از فروردین ماه، به­ترتیب ماه­های آذر، اسفند و آبان با میانگین بارش ماهانه ۳/۳۹، ۲/۳۸ و ۳/۳۶ میلی­متر در اولویت مدیریت ذخیره­سازی آب قرار دارند. نتیجه بررسی روند تغییرات بارش ماهانه، فصلی و سالانه با استفاده از آزمون ناپارامتریک من-کندال روند یکپارچه­ای را نشان نمی­دهد اما می­توان در حالت کلی گفت تقریبا در اکثر ایستگاه­های هواشناسی استان مرکزی که مورد مطالعه قرار گرفته­اند حداقل در سطح اطمینان ۹۰% در بارش بهمن ماه روند کاهشی معنی­دار وجود دارد. نتایج بررسی شاخص­های بارش فرین بیانگر وقوع بیشترین مقدار آستانه بارش فرین در ایستگاه شازند (۲۸ میلی­متر) و کمترین آن در ایستگاه ساوه (۱۵ میلی­متر) است.

استان مرکزی, ویژگی های بارش, بارش فرین, گرمایش جهانی, شاخص های بارش فرین