اشکبوس امینی - ۱. Associate Professor, Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran.
علی اکبر اسدی - Crop and Horticultural Science Research department,Zanjan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Zanjan, Iran.
مهرداد چایچی - Assistant Professor, Hamedan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Hamedan, Iran.
مسعود عزت احمدی - Assistant Professor, Razavi Khorasan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Mashhad, Iran.
معرفت قاسمی - Assistant Professor, Ardabil Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ardabil, Iran.
علیرضا عیوضی - Assistant Professor, West Azarbaijan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Urmia, Iran
تقی بابایی - Researcher, Markazi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Arak, Iran.
مسعود قدسی - Associate Professor, Razavi Khorasan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Mashhad, Iran.

مقدمه و هدف: تولید ارقام پایدار جدید با عملکرد بالا در مناطقی که با خشکی مواجه هستند ضروری است. عملکرد ارقام مختلف در محیط های گوناگون متفاوت بوده و رتبه عملکردی آن ها از محیطی به محیط دیگر متغیر است. این تغییرات با عنوان اثرات متقابل ژنوتیپ × محیط شناخته می شوند. کاهش اثرات متقابل و پایداری تولید در محیط های گوناگون از اهداف بهنژادی و معرفی ارقام در مناطق مختلف می باشد. هدف از این مطالعه ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در مناطق مختلف اقلیم سرد کشور و تعیین ژنوتیپ های ایده آل و معرفی پایدارترین ژنوتیپ گندم در این شرایط بود. مواد و روش ها: جهت بررسی پایداری ۱۷ ژنوتیپ گندم آبی به همراه ارقام شاهد میهن، حیدری و زرینه در شرایط تنش خشکی انتهای فصل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه های تحقیقاتی کرج، همدان، مشهد، جلگه رخ، میاندوآب، اردبیل و اراک در دو سال زراعی ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ مورد بررسی قرار گرفتند. جهت بررسی پایداری، از روش هایAMMI  و GGE-biplot استفاده شد. یافته ها: تجزیه AMMI نشان داد که ده مولفه اصلی اول تا دهم معنی دار بوده و در مجموع نزدیک به ۹۷% از تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توجیه می کردند و دو مولفه اصلی اول و دوم در مجموع سهم ۴۶ درصدی را در بیان اثر متقابل ژنوتیپ × محیط داشتند. بر اساس دو شاخص SSASV و SSiWAAS به ترتیب ژنوتیپ های G۲، G۱۹ و G۴ به عنوان برترین ژنوتیپ ها شناسایی شدند. ژنوتیپ G۳ پایدارترین ژنوتیپ بود. تجزیه GGE-biplot نشان داد که ژنوتیپ های G۱۶، G۱، G۳ و G۷ دارای بیشترین پایداری عمومی نسبت به سایر ژنوتیپ ها بودند. ژنوتیپ G۱۶ را می توان به عنوان ژنوتیپ مطلوب که دارای میانگین عملکرد بالا و نیز پایداری عملکرد بالایی باشد، در نظر گرفت. در رتبه های بعدی ژنوتیپ های G۱۲ و G۹ قرار داشتند. از طرف دیگر، محیط ایده آلی مشاهده نشد ولی محیط های مشهد، اردبیل و کرج در سال اول به عنوان نزدیک ترین محیط ها به محیط ایده آل، می توانند جهت گزینش ژنوتیپ های برتر گندم در شرایط تنش خشکی آخر فصل در اقلیم سرد ایران معرفی شوند. نتیجه گیری: ژنوتیپ G۳ به عنوان پایدارترین ژنوتیپ و سپس ژنوتیپ های G۱۶، G۱ و G۷ دارای بیشترین پایداری عمومی نسبت به سایر ژنوتیپ ها بودند به طوریکه ژنوتیپ G۱۶ به عنوان ژنوتیپ مطلوب که دارای میانگین عملکرد بالا و نیز پایداری عملکرد بالایی بود شناسایی شد. محیط های مشهد، اردبیل و کرج در سال اول نیز میتوانند جهت گزینش ژنوتیپ های برتر مورد استفاده قرار گیرند.

Cold climate, Water deficit stress, Wheat, اقلیم سرد, تنش انتهای فصل, گندم