سپیده یوسفی قلعه سلیمی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران
مهدی غلامعلی فرد - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران
سید محمود قاسمپوری - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران
ابوالفضل رهبری زاده - محیط بانی کندوان، منطقه حفاظت شده البرز مرکزی، اداره حفاظت محیط زیست شهرستان چالوس، ایران

مقدمه: در چند سال اخیر، زیستگاه های طبیعی به ویژه مناطق تحت حفاظت عمدتا حالت تکه تکه ای و جزیره ای یافته اند و در میان کاربری های انسانی قرار گرفته اند. شناخت زیستگاه های مطلوب حیات وحش و درک ویژگی های آن ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. با استفاده از روش های مدل سازی زیستگاه به صورت گسترده و بدون نیاز به جمع آوری جزئیات ویژگی های فیزیولوژیک و رفتاری گونه ها می توان به برآوردی از مطلوبیت زیستگاه برای حیات وحش دست یافت. پازن (Capra aegagrus) و کبک دری (Tetraogallus caspius) دو گونه شاخص مناطق کوهستانی مرتفع می باشند که به ترتیب بر اساس لیست قرمز ۲۰۲۰ و ۲۰۱۶ آیو سی ان، در دسته NT & LC قرار گرفته اند.مواد و روش ها: در این مطالعه برای دو گونه مورد نظر در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی با بکارگیری روش ارزیابی چند معیاره (MCE) مدل سازی مطلوبیت زیستگاه انجام گرفت. ابتدا معیارهای تاثیرگذار با مرور منابع و مطالعه اجمالی گونه ها تعیین شدند و سپس با استفاده از روش AHP شش فرانامه وزنی مختلف برای هر گونه ایجاد گردید. با بکارگیری روش ترکیب خطی وزن دار شش فرانامه مدل سازی شدند و صحت سنجی مدل با استفاده از شاخص ROC از مقایسه تصویر شبیه سازی شده و تصویر مرجع انجام شد. اطلاعات حضور پازن و کبک دری از طریق بازدید میدانی و مشاهدات مستقیم گونه ها، آثار باقی مانده مانند سرگین و ردپا در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی به دست آمد و به عنوان تصویر مرجع برای ارزیابی صحت استفاده شد. در نهایت وابستگی میزان مطلوبیت نهایی به معیارها با استفاده از ضریب خطی همبستگی پیرسون (r) مشخص گردید.نتایج: از میان شش فرانامه وزنی مختلف برای پازن و کبک دری طبق نتایج صحت سنجی، فرانامه دوم با میزان ROC برابر ۹۵/۰ درصد برای هر دو گونه به عنوان بهترین فرانامه وزنی انتخاب شد. تصویر مطلوبیت نهایی بیشترین میزان مطلوبیت را برای هر دو گونه در بخش های مرکزی و جنوب شرقی محدوده مورد مطالعه نشان داد و بر اساس نتایج ضریب خطی همبستگی پیرسون (r) میزان مطلوبیت زیستگاهی بیشترین وابستگی را به فاکتورهای ارتفاع، فاصله از مناطق صخره ای و پاسگاه های محیط بانی دارد و به نسبت تاثیر پارامترهای دیگر کمتر می باشد. هم چنین گونه پازن و کبک دری دارای هم پوشانی قابل توجهی در مناطق زیستگاهی هستند به گونه ای که هر دو مناطق مرتفع صخره ای را به عنوان زیستگاه ترجیح می دهند. یکی دیگر از فاکتورهای مهم وجود پاسگاه های محیط بانی می باشد که به شدت مطلوبیت را برای گونه های این منطقه افزایش می دهد.بحث: مطالعه حاضر نشان می دهد که گونه های کبک دری و پازن در مناطق کوهستانی مرتفع، به خصوص در مناطق جنوب شرقی و مرکزی منطقه حفاظت شده البرز مرکزی شمالی، دارای شرایط زیستگاهی مناسب تری هستند. این مناطق شامل ارتفاعات صخره ای می باشند که برای این گونه ها جذابیت ویژه ای دارند. فاصله از مناطق صخره ای و فاصله از پاسگاه های محیط بانی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و تاثیر قابل توجهی در مطلوبیت زیستگاهی این گونه ها دارند. برای این گونه ها جاده ها و احداث مناطق سکونت انسانی با زیستگاه آن ها تداخل دارند، اما شکار غیرقانونی یک تهدید جدی برای این گونه ها محسوب می شود. بنابراین، برای حفاظت از این گونه ها، اقداماتی مانند احداث پاسگاه های محیط بانی، ایجاد محدودیت ها در ساخت و ساز در مناطق زیستگاهی، ارتقای آگاهی عمومی درباره ی حفاظت از این گونه ها و اجرای قوانین سختگیرانه در برابر شکار غیرقانونی می تواند موثر باشد.

ارزیابی چند معیاره, ترکیب خطی وزنی, پازن, کبک دری, منطقه حفاظت شده البرز مرکزی