محمد معین الدینی - استادیار، عضو هیئت علمی گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه سوره، تهران، ایران.
ثمر توفیقی - دانشجوی دکتری رشته تاریخ تطبیقی تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه سوره، تهران، ایران.

با فروپاشی سلسله ی قاجار و روی کار آمدن دولت پهلوی، ایران دچار تحولات فراوانی شد. آرمان های دولت پهلوی تمام آن چیزهایی بود که بیشتر با مشروطه خواهی طرح شده و در سایه ی پشتیبانی روشنفکران و اقتدار رضاشاه، به صورت یک تجدد آمرانه و دستوری ادامه یافته بود. در پی آن در زمینه ی فرهنگ، مجموعه سیاست هایی شکل گرفت که منجر به یک سپهر فرهنگی شد. سپهری که بر اساس نظریه ی یوری لوتمان ساخته شده از هسته ی هویت ایرانی و لایه های تراوایی تجدد، ملی گرایی، باستان گرایی، سکولاریسم و غرب گرایی بود. بر اساس این رویکرد، هر نوع رخداد فرهنگی که در دوران پهلوی رخ بدهد باید با گذر از مرز این سپهر فرهنگی با مولفه های درون آن سازگار شود تا بتواند در این نظام فرهنگی پذیرفته شود. بر این اساس مسئله ی این پژوهش چگونگی وضعیت و جایگاه نگارگری در درون سپهر فرهنگی دوران پهلوی اول است. روش تحقیق نیز توصیف شرایط فرهنگی دوران پهلوی اول و تحلیل آن بر اساس نظریه ی سپهر نشانه ای لوتمان است، با این هدف که شناخت دقیق تری از رابطه ی بین سیاست های فرهنگی آن دوران و نگارگری به دست آورد. یافته ها نشان می دهد تمایل دولت پهلوی اول به ساخت یک هویت ملی جدید باعث شد تا مولفه های تاریخی مهم ترین رکن برساخت ایدئولوژی ملی گرایی این دوران بشود؛ امری که منجر به حمایت از هنرهای سنتی شد و نگارگری هم که در پی جریان های ملی گرایانه از نو احیا شده بود از این دایره بیرون نماند. توجه جهانی به هنر ایران به ویژه کتاب آرایی نیز عامل دیگری در رونق نگارگری این دوران بود.

نگارگری پهلوی اول, سیاست گذاری فرهنگی, سپهرفرهنگی, نشانه شناسی فرهنگی, یوری لوتمان