ناهید جعفریان - Department of Forest Science, Faculty of Agriculture, University of Ilam, Ilam, Iran
جواد میرزایی - Department of Forest Science, Faculty of Agriculture, University of Ilam, Ilam, Iran
رضا امیدی پور - Department of Rangeland and Watershed Management, Faculty of Agriculture, University of Ilam, Ilam, Iran
یحیی کوچ - Faculty of Natural Resources & Marine Sciences, Tarbiat Modares University, Mazandaran, Iran

مقدمه و هدف: قارچ‎های میکوریز آربوسکولار یک جز مهم از میکروفلور خاک را تشکیل می‎دهند و با ۸۰ در صد از گونه‎های گیاهی همزیستی دارند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی قارچ‎های میکوریز آربوسکولار در سه رویشگاه (شنه‎چیر، ایلام و ملکشاهی) با شرایط اقلیمی مختلف در دو جهت دامنه شمال و جنوب در جنگل‎های استان ایلام انجام گرفت. مواد و روش‎ها: به‎منظور نمونه‎ برداری خاک، در هر رویشگاه و در هر جهت ۲۰ نمونه خاک ترکیبی در دو جهت شمالی و جنوبی برداشت شد. در مجموع ۶۰ قطعه نمونه برای هر سه رویشگاه بر اساس طرح نمونه‎برداری کاملا تصادفی از عمق ۲۰-۰ سانتی‎متر در فصل بهار برداشت شد. استخراج اسپور قارچ‎های میکوریز با استفاده از روش الک مربوط و سانتریفیوژ کردن با ساکارز و شناسایی قارچ‎ها بر اساس اندازه‎ گیری ویژگی‎های ریخت شناسی و با استفاده از کلید شناسایی و سایت‎های اینترنتی معتبر انجام ‎شد. درصد فراوانی گونه‎های قارچی با استفاده از درصد اسپورهای متعلق به یک گونه قارچی نیز محاسبه شد. برای تعیین درصد تشابه گونه‎های قارچی در مناطق و جهت‎های شیب مختلف در هر رویشگاه از نمودار وون استفاده شد. یافته‎ها: نتایج این مطالعه نشان داد که در مجموع ۳۹ گونه قارچ میکوریز آربوسکولار متعلق به ۱۱ جنس در سه رویشگاه مورد مطالعه و دو جهت شناسایی شدند. ۳۶ گونه قارچی متعلق به ۱۱ جنس در رویشگاه ایلام، ۳۷ گونه قارچ میکوریز متعلق به ۱۱ جنس در ملکشاهی و ۳۴ گونه قارچی متعلق به ۱۰ جنس در شنه­ چیر شناسایی شد. از ۱۱ جنس شناسایی شده بالاترین درصد فراوانی نسبی مربوط به جنس‎های Acaulospora و Glomus بود. در هر سه رویشگاه و در دو جهت شمالی و جنوبی دو گونه Glomus nanolumen و  Acaulospora lacunosaبالاترین درصد فراوانی گونه قارچی را داشتند. نتایج تشابه گونه‎ها در مناطق مختلف نشان داد که ۳۰ گونه قارچ میکوریز معادل %۷۶/۹۲ گونه‎ها در بین مناطق مشترک بودند و یک گونه اندمیک (Glomus macrocarpum) در رویشگاه ملکشاهی وجود داشت. نتایج نشان داد تراکم اسپور در مناطق مورد مطالعه اختلاف معنی‎داری داشتند (۰۰۰/۰=p) که در رویشگاه ملکشاهی و شنه‎چیر بیشتر از ایلام بود. میانگین تراکم اسپور در تمام مناطق در جهت جنوبی بیشتر ار شمالی بود. میانگین تراکم اسپورها در مناطق مختلف از ۱۱۱/۲۰ در ایلام تا ۱۴۰/۲۵ در ملکشاهی و در بین جهت‎های مختلف از ۱۰۵/۶۰ در شمال ایلام تا ۱۵۰/۹۰ در جهت جنوبی ملکشاهی متغیر بود. نتیجه‎گیری: نتیجه مطالعه حاضر نشان داد که قارچ‎های میکوریز در مناطق و جهت‎های مختلف از نظر تعداد گونه قارچی، پراکنش و تعداد اسپور متفاوت بودند و بیشترین تراکم اسپور در جهت‎های جنوبی و در منطقه ملکشاهی مشاهده شد.

Climate, Mycorrhiza, Slope aspect, Spore, Symbiosis, اسپور, اقلیم, جهت شیب, میکوریز, همزیستی