مهدیه باقری - دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، ایران.

در این مقاله، تلاش شده است تا دریچه ای بر تعمقات و تاملات شاعرانهی خاقانی و نظامی، دو تن از چهره های برجسته ی ادب پارسی، در رابطه با دو پدیدهی متضاد و متمایز زمانی یعنی صبح و شب گشوده شود. این مقاله به صورتی جامع به بررسی چگونگی به کارگیری این دو مقوله در اشعار آنان پرداخته و با پشتوانه ی نظری و تحلیلهای ادبی قصد دارد تا پیوندهای میان شعر و احساسات، تصورات، و تجارب انسانی را آشکار سازد.صبح در اشعار خاقانی عمدتا مظهر نور، امید، شروعی دوباره، و فرصتی برای پیریزی آرزوهای نو و رویکردهای تازه است. این حالت با تصویری که نظامی ارائه میکند کمابیش هماهنگی دارد، که در آن صبح به مثابه بزنگاهی برای بیرون کشیدن انرژی درونی و تزریق شور و نشاط به روح و روان انسان تشریح شده است. هر دو شاعر صبح را نه فقط به عنوان یک رخداد طبیعی بلکه به عنوان یک نماد قوی و بیان کننده ی تجدید و تحول دانسته اند.شب نیز به طور مشابه اما با جلوهای متفاوت در شعر این دو متفکر به تصویر کشیده شده است. خاقانی به جنبه های فلسفی و معنوی تاریکی میپردازد و شب را بهعنوان زمانی برای اندیشه و خلوص خلوت قلمداد مینماید. در مقابل، نظامی شب را بهعنوان فضایی برای عشق و عاطفه می بیند و تصاویری از راز و نیاز عاشقانه را در پرده ای از انزوا و سکوت شبانه باز مینمایاند.مقاله حاضر به بررسیهای تطبیقی میان صبح و شب در زندگی انسان معاصر میپردازد و رابطه آنها را با چرخه زندگی، نوید و غم، امید و یاس، تنهایی و پیوند، و روشنایی و تاریکی تحلیل میکند. این تحلیلها موجب می شوند تا خواننده با چشم اندازی گسترده تر نسبت به تاثیر تبدیلات زمانی روزمره بر حالات روانی و عاطفیبشری روبه رو شود.این مقاله، علاوه بر ارائه دیدگاه های جدید در مورد آثار نظامی و خاقانی، زمینه ی آگاهی بیشتر نسبت به چیستیو چگونگی ارتباط انسان با زمان و طبیعت را فراهم می آورد، و با تحلیل های کارشناسانه ی خود، می کوشد بهدرکی روشن تر از عمق بینش و تجارب انسانی دست یابد.

سپیده دم، بامداد، خاقانی، نظامی، عنوان زمانی